दिल्ली : लहानपणी आपण शाळेतच असतानाच शिकलो की पृथ्वी सूर्याभोवती फिरत असतानाच स्वतःभोवतीही फिरत असते. त्यामुळेच पृथ्वी जी बाजू सूर्याच्या दिशेला असते तिकडे दिवस असतो आणि विरुद्ध बाजूला रात्र असते. पृथ्वीचा दिवस-रात्रीचा हा एक दिवस सामान्यपणे 24 तासांचा असतो. मात्र, पृथ्वीचा स्वतःभोवती फिरण्याचा स्पीड वाढला आहे. सामान्य गतीने फिरणारी पृथ्वी आता स्वतःभोवती अधिक वेगाने फिरू लागल्याची माहिती समोर आली आहे. पृथ्वीच्या या वाढत्या वेगाने IT सेक्टरची चिंता वाढवली आहे. पृथ्वीच्या गती भोवती मॅच होण्यासाठी लीप सेकंड(earth leap second) केल्यास कॉम्प्युटर आणि मोबाईल सारखे गॅजेट क्रॅश होऊ शकतात अशी भिती व्यक्त केली जात आहे.
पृथ्वी आता चोवीस तासांपेक्षाही कमी वेळेत ती स्वतःभोवतीची एक प्रदक्षिणा पूर्ण करत आहे. 29 जून रोजी इतिहासातील सर्वात छोट्या दिवसाची नोंद झाली. या दिवशी पृथ्वीने नेहमीपेक्षा 1.59 मिलीसेकंद कमी वेळेत आपली प्रदक्षिणा पूर्ण केली होती. आण्विक घड्याळाच्या सहाय्याने मिनिट परिवर्तनाचा छडा लावण्यात आला. याचा उपयोग आपल्या ग्रहाच्या गतीच्या न्यूनतम विवरणाला मोजण्यासाठी केला जातो.
यापूर्वी 2020 मध्ये पृथ्वीच्या वेगाने फिरण्यामुळे जुलै महिना सर्वात छोटा झाला होता. त्यावर्षी 19 जुलैला सर्वात छोटा दिवस चोवीस तासांपेक्षा 1.47 मिलीसेकंद कमी वेळेचा होता. यावर्षी 26 जुलैला सर्वात लहान दिवस होता. पृथ्वीने चोवीस तासांपेक्षा 1.50 मिलीसेकंदातच स्वतःभोवतीची एक प्रदक्षिणा पूर्ण केली होती.
लीप इयरबद्दल सर्वांना माहिती आहे. प्रत्येक 4 वर्षांप्रमाणे 1 दिवस जोडला जातो. त्याचप्रमाणे, कधीकधी 1 सेकंद जोडण्याची देखील आवश्यकता असते यालाच लीप इयर प्रमाणे याला लीप सेकंड असे म्हंटले जाते. पृथ्वीला 360 अंश फिरायला म्हणजेच एक प्रदक्षणा पूर्ण करायला 86,400 सेकंद किंवा 24 तास लागतात. पण गुरुत्वाकर्ष तसेच काही बदलांमुळे प्रदक्षिणा पूर्ण व्हायला एका सेकंदापेक्षा कमी वेळ लागतो. जर ही वेळ अचूकपणे मोजली गेली, तर ती प्रत्यक्षात 86,400.002 सेकंद इतकी आहे. दररोज हे 0.002 सेकंद जमा होत राहतात आणि एका वर्षात सुमारे 2 मिलीसेकंद जोडले जातात. अशाप्रकारे एक पूर्ण सेकंद सुमारे 3 वर्षात तयार होतो, परंतु तो इतका कमी कालावधी आहे की काहीवेळा तो पूर्ण होण्यास बराच वेळ लागतो.
पृथ्वीचा स्वतःभोवती फिरण्याचा वेग वाढल्याने याचा परिणाम इंटरनॅशनल अॅटॉमिक टाइम (आयएटी) वर होत आहे. पृथ्वीच्या वेगाचा आणिन आयएटी यांचा समन्वय बिघडत आहे. हे टायमिंग मॅच करण्यासाठी, घड्याळांची वेळ अनेक वेळा 1 सेकंद जोडून दुरुस्त केली जाते.
जर पृथ्वी वेगाने फिरत राहिली तर नवीन नकारात्मक झेप सेकंदाची आवश्यकता असेल, जेणेकरून घड्याळांचा वेग सूर्यानुसार मॅच करता येईल. यामुळे स्मार्टफोन, कॉम्प्युटर आणि इतर कम्युनिकेशन सिस्टीमच्या घड्याळांमध्ये अडथळा निर्माण होऊ शकतो. लीप सेकंदमुळे कॉम्प्युटर आणि मोबाईल सारखे गॅजेट होऊ शकतात क्रॅश होऊ शकतात.
लीप सेकंड शास्त्रज्ञ आणि खगोलशास्त्रज्ञांसाठी फायदेशीर ठरू शकतात असे मेटा ब्लॉगच्या अहवालात म्हटले आहे. मात्र, हे धोकादायक देखील ठरु शकते. याचे फायदे कमी आणि तोटे जास्त आहेत. कारण 23:59:59 नंतर घड्याळे 23:59:60 वर जातात आणि नंतर पुन्हा 00:00:00 वाजता सुरू होतात. वेळेतील हा बदल संगणक प्रोग्राम क्रॅश करू शकतो आणि डेटा खराब करू शकतो कारण हा डेटा टाइम स्टॅम्पसह जतन केला जातो. मेटा ने अहवाल दिला की जर नकारात्मक लीप सेकंद जोडला गेला तर, घड्याळे 23:59:58 ते 00:00:00 नंतर सरळ होतील आणि याचे घातक परिणाम होऊ शकतात. या समस्येचे निराकरण करण्यासाठी आंतरराष्ट्रीय टाइमरला ड्रॉप सेकंद जोडणे आवश्यक आहे. गुगल, अॅमेझॉन, मेटा आणि मायक्रोसॉफ्टसारख्या अमेरिकेतील बड्या टेक कंपन्यांनी याला धोकादायक ठरवत लीप सेकंड संपवण्याची मागणी केली आहे.
सौर वेळ आणि अणुवेळ यातील फरक दूर करण्यासाठी कॉर्नड युनिव्हर्सल टाइम (UTC) तयार करण्यात आला आहे. यावर तोडगा काढण्याचे प्रयत्न 1972 पासून सुरू आहेत. पूर्वी सूर्य आणि चंद्राच्या गतीच्या आधारे वेळ ठरवली जायची. लीप सेकंद जोडल्यास ते प्रथमच होणार नाही. जगभरातील घड्याळांवर आधारित UTC 27 वेळा लीप सेकंदांनी बदलले आहे. खरे तर काही वर्षांपूर्वीपर्यंत असे मानले जात होते की पृथ्वीच्या अक्षावर फिरण्याचा वेग कमी होत आहे.
पृथ्वीचे हे स्वतःभोवती फिरण्यामागे अनेक कारणे आहेत. त्यामध्ये पृथ्वीच्या कोअरचा अंतर्गत व बाह्य स्तर, महासागर, भरती किंवा हवामानात होत असलेले बदल यांचा समावेश आहे.