‘कुछ मीठा हो जाए..’ जेवणानंतर तुम्हालाही होते का गोड खायची इच्छा ? काय आहे कारण ?

जेवणानंतर गोड का खावसं वाटतं ?

बऱ्याच लोकांना पोटभर जेवणानंतरही अचानक गोड पदार्थ खाण्याची तीव्र इच्छा होते आणि गोड खायची सवय असते. पण ही सवय केवळ चवीशी निगडीत नाही तर त्याचा शरीर आणि मन यांच्यातील गुंतागुंतीच्या समन्वयाचा परिणाम आहे. भारतात जेवणानंतर गूळ, मिठाई किंवा गोड पदार्थ खाण्याची परंपरा बनली आहे. पण जेवणानंतर आपल्याला गोड पदार्थांची इच्छा का होते? ही शारीरिक गरज आहे, जीभेचे चोचले की आपल्या सवयींचा परिणाम आहे?

याबद्दल विज्ञान काय म्हणतं, हार्मोन्स आणि रक्तातील साखर कशी भूमिका बजावतात आणि घरगुती उपायांचा वापर करून निरोगी मार्गाने ही इच्छा कशी नियंत्रित करावी हे या लेखात सोप्या भाषेत जाणून घेऊया.

आपल्याला गोड पदार्थ खायची इच्छा का होते ?

ब्लड शुगरचा खेळ ?

आपल्या जेवणात अनेकदा कार्बोहायड्रेट्स (भात, ब्रेड) असतात. जेवणानंतर रक्तातील साखर वाढते आणि शरीर इन्सुलिन सोडते ज्यामुळे साखर पेशींमध्ये प्रवेश करू शकते. कधीकधी, इन्सुलिन अतिक्रियाशील होते, ज्यामुळे रक्तातील साखरेचे प्रमाण झपाट्याने कमी होते. मात्र आपला मेंदू याला एक इशारा म्हणून पाहतो आणि लगेचच ऊर्जेचा सोपा स्रोत, म्हणजे साखर, शोधतो. म्हणूनच जेवणानंतर 30-60 मिनिटांनी आपल्याला गोड पदार्थ खायची इच्छा होते.

अशावेळी काय करावं ? : तुमच्या जेवणात प्रथिने (मसूर, दही, चीज) आणि फायबर (भाज्या, सॅलड) वाढवा. यामुळे साखर हळूहळू बाहेर पडेल आणि खाण्याची इच्छा कमी होईल.

मेंदूची प्रणाली काय, गोड म्हणजे आनंद का?

गोड पदार्थ खाल्ल्याने मेंदूमध्ये डोपामाइन, हे एक आनंदी हार्मोन बाहरे पडतं. दररोज जर जेवणानंतर गोड पदार्थ खाल्ले तर मेंदूला ही पद्धत कळते. मग, पोट भरले असले तरी, त्या सवयीमुळे पोटाला गोड पदार्थांची इच्छा होते.

अशावेळी काय करावं ? : तुमची सवय बदला. गोड पदार्थांऐवजी, बडीशेप, वेलची किंवा थोडासा गूळ खाण्याचा प्रयत्न करा.

प्रोटीन आणि फायबरची कमतरता

जेवणात भाज्या आणि रिफाइंड कार्बोहायड्रेट्सची कमतरता असेल तर तुमचं पोट लवकर रिकामं होऊ शकतं. पण प्रोटीन आणि फायबरमुळे तृप्ती वाढते. त्यांच्या कमतरतेमुळे अनेकदा गोड पदार्थांची तीव्र इच्छा होते.

काय करावं ? : शक्य असले तर जेवणात अर्धी प्लेट भाज्या, एक वाटी मसूर, दही आणि संपूर्ण धान्य यांचा समावेश करा.

ताण आणि थकव्याचे परिणाम

ताणतणाव किंवा झोपेचा अभाव यामुळे शरीरात कॉर्टिसोल हार्मोन वाढतो, ज्यामुळे गोड खाण्याची इच्छा वाढते. जर तुम्ही दुपारी कामाच्या ताणाखाली असाल तर कोणतीही गोड पदार्थ आपल्याला तात्काळ आराम देतात.

काय करावं ? : दुपारच्या जेवणानंतर, 5-10 मिनिटे चालावं जा किंवा बडीशेप-धने यांचा चहा बनवून प्या. यामुळे ताण कमी होतो आणि गोड खाण्याची इच्छा शांत होते.

चवीचे संतुलन

भारतीय खाद्यपदार्थांमध्ये मीठ आणि मसाले जास्त प्रमाणात असतात. या चवींना संतुलित करण्यासाठी मेंदूमध्ये गोड खाण्याची इच्छा निर्माण होते. हे एक प्रकारचे चव-संतुलन साधण्याचे कार्य करते.

काय करावं ? : जेवणानंतर, थोडी बडीशेप खा, गोड पदार्थ नव्हे तर त्याऐवजी भाजलेली बडीशेप किंवा ओवा खा. यामुळे चव संतुलित होईल.

पचनासाठी टिप्स

जेवणानंतर थोडं गोड खाल्ल्याने पचनसंस्थेला आराम मिळतो, असे आयुर्वेद मानतो, परंतु जेव्हा त्याचे प्रमाण जास्त असते तेव्हा समस्या उद्भवतात.

काय करावं ? : कोणत्याही मिठाईऐवजी, गुळ किंवा खजूरचा एक छोटा तुकडा खाणं पुरेसं आहे.

डिहायड्रेशन

कधीकधी शरीराला पाण्याची इच्छा असते, पण ते संकेत गोड पदार्थ खाण्याच्या इच्छेच्या स्वरूपात येतात. म्हणून, जेव्हा जेव्हा तुम्हाला गोड पदार्थ खाण्याची इच्छा होईल तेव्हा प्रथम एक ग्लास पाणी प्या.

काय करावं ? : जेवणानंतर १५-२० मिनिटांनी एक ग्लास कोमट पाणी प्यावं.

सूक्ष्म पोषकतत्वांची कमतरता

मॅग्नेशियम आणि क्रोमियम सारख्या खनिजांच्या कमतरतेमुळे गोड पदार्थांची तीव्र इच्छा वाढू शकते. जर तुम्हाला जास्त गोड पदार्थांची तीव्र इच्छा असेल तर समजून घ्या की तुमच्यात सूक्ष्म पोषक घटकांचीही कमतरता असू शकते.

काय करावं ? : भोपळ्याच्या बिया, शेंगदाणे, हिरव्या भाज्या आणि संपूर्ण धान्ये यांचा आहारात समावेश करा.

( डिस्क्लेमर : वरील माहिती उपलब्ध स्रोतावरून देण्यात आलेली आहे. याच्या तथ्यांबद्दल आम्ही कुठलाही दावा करीत नाही.ते अवलंबण्यापूर्वी तज्ज्ञांचा सल्ला जरूर घ्यावा.)