जंगली झेंडूच्या लागवडीतून दुप्पट उत्पन्न, सुगंधी तेल काढून शेतकऱ्यांची अतिरिक्त कमाई

वन्य झेंडूच्या लागवडीतून दुप्पट उत्पन्न

नवी दिल्ली : गहू, धान, मका, डाळी या पारंपारिक पिकांव्यतिरिक्त आपले उत्पन्न वाढविण्यासाठी नवीन पर्याय शोधणे शेतकऱ्यांसाठी महत्वाचे आहे. हिमाचल प्रदेशातील चंबा जिल्ह्यातील शेतक्यांनीही असेच काही केले आहे. येथे वन्य झेंडूच्या लागवडीमुळे शेतकऱ्यांना अतिरिक्त उत्पन्न मिळाले आहे. शेतकर्‍यांनी वन्य झेंडू (Tagetes Minuta) च्या वनस्पतींमधून सुगंधी तेल काढत आहेत. (Double income from wild cultivation, extra income of farmers by extracting essential oils)

शेतकऱ्यांच्या जीवनात सकारात्मक बदल

पारंपारिक मका, गहू आणि धान पिकांच्या तुलनेत वन्य झेंडू तेलाच्या फायद्यांमुळे शेतकऱ्यांचे उत्पन्न दुप्पट झाले आहे. विज्ञान व तंत्रज्ञान मंत्रालयाने दावा केला आहे की, सोसायटी फॉर टेक्नॉलॉजी डेव्हलपमेंट, मार्केट कोअर सपोर्ट ग्रुप, बियाणे विभाग आणि मंत्रालयाच्या उपाययोजना व पद्धतींच्या माध्यमातून शेतकऱ्यांच्या जीवनात सकारात्मक बदल घडवून आणल्याचा दावा केला आहे. चंबा जिल्ह्यातील भाटियाट ब्लॉकच्या परवाई गावातील शेतकरी, सीएसआयआर-हिमालयन बायोसॅम्प्लेड टेक्नॉलॉजी, पालमपूर यांच्या सहकार्याने सोसायटी फॉर टेक्नॉलॉजी अँड डेव्हलपमेंटने सुगंधी फुलांची शेती आणि प्रोसेसिंगचे काम सुरू केले आहे.

निर्मिती आणि प्रक्रियेचे प्रशिक्षण प्राप्त

ग्रीन व्हॅली किसान सभा, पर्वई या नावाने 40 शेतकर्‍यांचा एक गट स्थापन करण्यात आला आहे. हिमाचल ग्रामीण बँक त्यांना आर्थिक सहाय्य करते. पर्वई गावात 250 किलो क्षमतेचे ऊर्धपातन युनिट तयार केले गेले आणि शेतकर्‍यांना वन्य झेंडूची लागवड करण्यास शिकवले गेले. यासह या वनस्पतींमधून तेल काढणे, पॅकिंग व तेलाचे साठवण्याचे तांत्रिक प्रशिक्षण देण्यात आले.

आधीच्या तुलनेत दुप्पट झाली कमाई

प्रशिक्षण घेतल्यानंतर जंगली झेंडूची लागवड व त्यातून तेल काढण्यास सुरवात झाली. हे तेल प्रति किलो 9,500 रुपये दराने विकले जात आहे. फार्माक्युटिकल क्षेत्रात हे तेल परफ्युम आणि अर्क तयार करण्यासाठी वापरले जात आहे. पूर्वी पारंपारिक पिकांमधून शेतकऱ्यांचे उत्पन्न हेक्टरी सुमारे 40,000 ते 50,000 रुपये होते, तर आता वन्य झेंडू व तेलाची प्रक्रिया प्रति हेक्टरी 1,00,000 रुपये झाली आहे.

‘फ्लोरीकल्चर मोहीम’ ही प्रस्तावित

केंद्रीय विज्ञान आणि तंत्रज्ञान मंत्री डॉ. हर्षवर्धन यांनी नुकतीच ‘फ्लोरीकल्चर मोहीम’ अंतर्गत सीएसआयआरच्या प्रत्येक प्रयोगशाळेत उपलब्ध असलेल्या जागेत हे मॉडेल विकसित करण्यास सांगितले आहे. नुकतेच भारतातील 21 राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये सीएसआयआर फ्लोरीकल्चर मोहीम राबविण्यास मान्यता देण्यात आली आहे. यासाठी सीएसआयआर संस्थांमधील उपलब्ध माहितीचा उपयोग होईल आणि या माध्यमातून देशातील शेतकरी व उद्योगांना निर्यातीच्या गरजा भागविण्यास मदत केली जाईल. (Double income from wild cultivation, extra income of farmers by extracting essential oils)