स्पर्धा वाढली! अमेरिका जगातील एकमेव महासत्ता राहिलेली नाही? जाणून घ्या
अमेरिकेच्या परराष्ट्र धोरणाची सर्वात मोठी कमकुवतता आता अशी झाली आहे की, अमेरिकेची घोषित उद्दिष्टे आणि ती साध्य करण्यासाठी लागणारी संसाधने यांच्यात असमतोल निर्माण झाला आहे. याविषयी पुढे विस्ताराने वाचा.
अमेरिका ही आता जगातील एकमेव महासत्ता राहिलेली नाही. हे बाह्य आव्हानांमुळे नाही तर आतून निर्माण झालेल्या राजकीय आणि सामरिक अस्थिरतेमुळे आहे. जागतिक भू-राजकारणात अमेरिका आता एकमेव श्रेष्ठ राहिलेली नाही. अमेरिकेचे माजी राष्ट्राध्यक्ष बराक ओबामा यांचे विशेष सल्लागार आणि आता वॉशिंग्टन इन्स्टिट्यूट फॉर नियर ईस्ट पॉलिसीचे सल्लागार डेनिस रॉस यांनी टाईम मॅगझिनमध्ये लिहिले आहे की, अमेरिकेला अत्यंत महागड्या युद्धाची मोठी किंमत मोजावी लागली आहे आणि त्याचा फारच मर्यादित फायदा झाला आहे.
शीतयुद्ध संपल्यानंतर अमेरिका ही जगातील एकमेव महासत्ता होती, असे त्यांनी लिहिले आहे. त्यांनी जगाचे नेतृत्व केले. सोव्हिएत युनियनच्या विघटनामुळे भू-राजकारणावरील अमेरिकेची पकड लक्षणीयरीत्या मजबूत झाली. 1990 ते 2000 च्या दशकाच्या मध्यापर्यंत अमेरिकेने मुत्सद्देगिरी, लष्करी सामर्थ्य, आर्थिक प्रभाव आणि तांत्रिक नेतृत्वाच्या जोरावर स्वत:च्या अटींवर जग चालवले. पण याच काळात काही महत्त्वाच्या चुकीच्या निर्णयांमुळे हळूहळू अमेरिकेची स्थिती कमकुवत होऊ लागली.
विशेषतः 2003 च्या इराक युद्धात अमेरिकेचा युद्धात प्रवेश हा अत्यंत चुकीचा निर्णय होता. इराक युद्धात ठोस रणनीती न आखता अमेरिका प्रदीर्घ आणि महागड्या युद्धात अडकली. परिणामी अमेरिकेच्या जागतिक विश्वासार्हतेला तडा गेला आणि देशांतर्गत पातळीवरील नेतृत्वावरही अविश्वास निर्माण झाला.
‘’रशिया अद्याप आम्हाला आव्हान देत नव्हता, पण 2007 मध्ये म्युनिक सुरक्षा मंचावर व्लादिमीर पुतिन यांनी एकध्रुवीय जगाच्या कल्पनेचा निषेध करताना रशिया आणि इतरांना ते मान्य नाही, असे सांगून काय होणार आहे, याचे संकेत दिले होते. त्यावेळी त्यांच्या या दाव्याने अमेरिकन वर्चस्ववादाचे वास्तव बदलले नाही. पण आज वास्तव खूप वेगळं आहे. आंतरराष्ट्रीय स्तरावर आपण चीन आणि रशियाला जागतिक स्पर्धक म्हणून सामोरे जात आहोत आणि आर्थिक आणि लष्करी आव्हाने उभी करत आहोत.
प्रादेशिक पातळीवर आपल्याला इराण आणि उत्तर कोरियाकडून आव्हानांचा सामना करावा लागत आहे. अमेरिका आर्थिक, तांत्रिक आणि लष्करीदृष्ट्या अजूनही जगातील सर्वात मजबूत शक्ती असू शकते… पण आता आपण एका बहुध्रुवीय जगात काम केले पाहिजे, ज्यात आपल्याला अडथळ्यांचा सामना करावा लागेल. आणि हे अडथळे आंतरराष्ट्रीय स्तरापासून देशांतर्गत स्तरापर्यंत असतील.
त्यांनी लिहिले की, डोनाल्ड ट्रम्प आणि जे.डी. व्हॅन्स सारख्या नेत्यांच्या नेतृत्वाखाली एक नवीन अमेरिकन राष्ट्रवाद उदयास आला आहे ज्यांच्या पुस्तकात अमेरिका जागतिक नेता आहे ही कल्पना नाही. जागतिक आघाडीला हानी पोहोचली तरी अमेरिकेने केवळ आपल्या राष्ट्रीय प्राधान्यक्रमांवर लक्ष केंद्रित केले पाहिजे, असे त्यांचे मत आहे.
“2006 मध्ये मी एका अमेरिकन बद्दल लिहीत होतो जो इराकमधील आमच्या भूमिकेवर चर्चा करत होता परंतु तरीही आंतरराष्ट्रीय स्तरावर अमेरिकन नेतृत्वावर विश्वास ठेवत होता. इराक आणि अफगाणिस्तानमधील युद्धांमुळे जगात आपल्या भूमिकेच्या किंमतीबद्दल मूलभूत प्रश्न निर्माण झाले आणि अमेरिकेने नेतृत्व केले पाहिजे हे एकमत मोडीत काढले.
डेनिस रॉस यांच्या मते अमेरिकेच्या परराष्ट्र धोरणाची सर्वात मोठी कमकुवतता आता झाली आहे की, त्याची घोषित उद्दिष्टे आणि ती साध्य करण्यासाठी लागणारी संसाधने यांच्यात असमतोल निर्माण झाला आहे. अफगाणिस्तानातून घाईघाईने माघार घेणे असो किंवा सीरियात अर्धवट हस्तक्षेप असो किंवा युक्रेनच्या संघर्षाला पाठिंबा देण्याचा प्रश्न असो, अमेरिकेने ठरवलेली उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी कोणतीही ठोस योजना आखलेली नाही, असे सर्वत्र दिसते.
नेतृत्वात बदल झाला नाही आणि परिस्थिती सुधारली नाही, तर अमेरिकेचे धोरण अपयशी तर ठरेलच, पण जागतिक विश्वासार्हतेलाही आणखी धक्का बसेल. त्यांनी डोनाल्ड ट्रम्प यांच्या धोरणांवर गंभीर प्रश्न उपस्थित केले असून ट्रम्प यांच्या धोरणांमुळे बहुतांश अमेरिकन भागीदारांचे विघटन होत आहे, त्यांचा अमेरिकेवरील अविश्वास वाढत चालला आहे. अमेरिकेसमोर मजबूत रशिया आणि आक्रमक चीन आहे आणि जर अमेरिका आपल्या मित्रराष्ट्रांना नाराज करत राहिली तर ते अपयशी ठरेल, असे त्यांनी लिहिले आहे.
