तापमान काहीही असो, ‘हा’ पक्षी कसा जगतो? वाचा आश्चर्यजनक माहिती

सध्या उत्तर भारतासह अनेक भागांत प्रचंड उष्णतेची लाट सुरू आहे. अशा अत्यंत तापमानात मानवच नव्हे तर प्राणी, पक्षीही त्रस्त होतात. मात्र या कडक उन्हातही एक असा पक्षी आहे, जो ४५ ते ५० अंश सेल्सियस तापमानातही सहज जगतो. ५० अंश तापमानातही सहज जगणारा पक्षी आपल्या अद्भुत शारीरिक रचनेमुळे उष्णतेचा सहज सामना करतो. त्याचे पंख त्वचेला सूर्यकिरणांपासून वाचवतात, फुफ्फुसांमुळे शरीरातील उष्णता बाहेर टाकली जाते, मूत्रविसर्जन यंत्रणा पाण्याचा अपव्यय टाळते त्याचा जबरदस्त वेग, ताकद आणि ५० वर्षांपर्यंतचं आयुष्य यामुळे तो निसर्गातील एक आश्चर्य मानला जातो….

कोठे आढळतो शहामृग?

शहामृग मुख्यतः आफ्रिकेतील वाळवंट व अर्ध-वाळवंटी भागात आढळतो, जिथे तापमान सहज ५० अंशांपर्यंत पोहोचते. तसेच भारतातही अनेक प्राणीसंग्रहालयांमध्ये शहामृग बघायला मिळतो. केवळ दिल्लीच्या चिडियाघरातच नव्हे तर देशातील अनेक प्राणी संग्रहालयात तो आहे.

तापमानाच्या भीषणतेला सहन करणारी शारीरिक रचना

शहामृगाची शारीरिक रचना ही उष्णतेत टिकून राहण्यासाठी अत्यंत उपयुक्त आहे. त्याचे पंख उडण्यासाठी उपयोगी नसले तरी ते सूर्याच्या थेट किरणांपासून त्वचेचे संरक्षण करतात. पंख हलवल्याने शरीराभोवती हवेला हालचाल मिळते व थंडावा निर्माण होतो.

त्याच्या लांबट व मजबूत टांगांमुळे तो जमिनीच्या उष्णतेपासून दूर राहतो. टांगांची त्वचा पातळ असल्याने उष्णता सहज बाहेर पडते. याशिवाय, त्याचे फुफ्फुसे मोठे व कार्यक्षम असून गरम हवा बाहेर टाकून शरीरातील तापमान नियंत्रित करतात. विशेष म्हणजे शहामृगाच्या शरीराला घाम येत नाही, त्यामुळे पाण्याची बचत होते.

शहामृग फुफ्फुसांच्या मदतीने तो शरीरातील उष्णता नियंत्रित करतो. त्याला घाम येत नाही, त्यामुळे पाण्याचा अपव्यय टळतो. यामुळे शहामृग पाण्याची गरज कमी ठेवतो. त्याचा आहार वनस्पती, फळे, बिया आणि इतर पाण्याचा स्रोत असलेल्या अन्नपदार्थांवर आधारित असतो. याशिवाय, समुद्री पाणी प्यायल्यानंतरही त्याच्या शरीरातील विशेष ग्रंथी जास्त मीठ बाहेर टाकतात.

त्याच्या मूत्रविसर्जन आणि पचन क्रियेची रचना इतकी प्रभावी आहे की पाण्याचा अपव्यय फारच कमी होतो. मूत्र गडद व कमी प्रमाणात असते आणि मलही कोरडा असतो. त्यामुळे शहामृग कमी पाण्यावरही अनेक दिवस तग धरू शकतो. जैविकदृष्ट्या त्याच्या डीएनएमध्ये उष्णतेत तग धरण्याची नैसर्गिक क्षमता आहे. मात्र, फार उष्ण हवामानामुळे मादी शहामृगाच्या प्रजनन क्षमतेवर परिणाम होतो व अंडी घालण्याचे प्रमाण कमी होते.

कारच्या वेगाने धावणारा पक्षी!

शहामृग ७० किमी/तास वेगाने धावू शकतो, आणि सलग ३०-४० मिनिटे ५० किमी/तास वेग टिकवून ठेवू शकतो. त्याच्या एका लाथेने सिंहासारख्या मोठ्या शिकाऱ्यालाही जबरदस्त इजा होऊ शकते. त्याच्या तीन पापण्या आहेत, ज्या रेतीच्या वादळांपासून डोळ्यांचे संरक्षण करतात. शहामृगाची सरासरी आयुर्मर्यादा ४०-५० वर्षांपर्यंत असते. विशेष म्हणजे, हा एकमेव पक्षी आहे ज्याच्या पायांना फक्त दोन बोटे असतात.

विशाल अंडी आणि जबरदस्त ताकद

शहामृगाच्या अंड्याची लांबी सुमारे ६ इंच आणि वजन १.५ किलोपर्यंत असते. यामुळे ते जगातील सर्वात मोठे पक्ष्याचे अंडे मानले जाते.