जंगलातील वाघ कसे मोजले जातात? 99 टक्के लोकांना माहिती नसेल

Tiger

राष्ट्रीय वाघ गणना म्हणजे ‘ऑल इंडिया टायगर एस्टिमेशन’ ही प्रक्रिया आहे, जी प्रत्येक चार वर्षांनी आयोजित केली जाते. ही जगातील सर्वात मोठी वन्यजीव सर्वेक्षण प्रक्रिया मानली जाते. या सर्वेक्षणात देशभरातील जंगलांमध्ये कॅमेरा ट्रॅप, पगमार्क, डीएनए सॅम्पल, ड्रोन आणि सॅटेलाइट तंत्रज्ञानाच्या मदतीने वाघांची संख्या, त्यांचे निवासस्थान आणि शिकार प्रजातींची स्थिती याचा सविस्तर डेटा गोळा केला जातो. एनटीसीए (NTCA) आणि डब्ल्यूआयआय (WII) हे एकत्रितपणे याचे संचालन करतात. वाघ मोठ्या प्रमाणावर आढणारे राज्य मध्य प्रदेश, कर्नाटक, महाराष्ट्र आणि उत्तराखंड यांवर विशेष लक्ष केंद्रित केले जाते. २०२२ च्या राष्ट्रीय वाघ गणनेनुसार भारतात ३,१६७ बाघ नोंदवले गेले होते आणि २०२६ ची गणना संरक्षणाचे प्रयत्न कितपत यशस्वी झाले आहेत चला जाणून घेऊया.

२०२६ मध्ये होणाऱ्या राष्ट्रीय वाघ गणनेसाठी पीलीभीत टायगर रिझर्व्हमध्ये तयारीला वेग आला आहे. वन विभागाशी संबंधित लोकांना ही गुंतागुंतीची प्रक्रिया समजते, पण साधारण लोकांना याबद्दल फारशी माहिती नसते. ही प्रक्रिया लोकगणनेप्रमाणे सोपी नसते. प्रत्यक्षात राष्ट्रीय वाघ संरक्षण प्राधिकरण (NTCA) दर चार वर्षांनी राष्ट्रीय पातळीवर वाघांची संख्या अंदाजे काढते, ज्याला सामान्य भाषेत ‘वाघ गणना’ म्हणतात.

वाचा: मला भेटायला या ना…सुंदर DSP चा बिझनेस मॅनववर लव्ह ट्रॅप, चॅटिंग व्हायरल झाल्याने खळबळ!

वाघांची गणना कशी होते?

२०२२ मध्ये एनटीसीएने वाघ गणना केली होती, त्यामुळे २०२६ मध्ये ही प्रक्रिया पूर्ण होईल. पण वाघांसह इतर वन्यजीवांची गणना करणे हे माणसांची गणना करण्याइतके सोपे नसते. ही अत्यंत क्लिष्ट प्रक्रिया असते. वाघांची गणना करताना घनदाट जंगलांमध्ये वाघ असण्याची शक्यता असलेल्या ठिकाणी झाडांवर समोरासमोर दोन ट्रॅप कॅमेरे लावले जातात. या कॅमेऱ्यातील सेन्सर कोणत्याही वन्यजीवाच्या येताना-जातानाच्या वेळी त्याची छायाचित्रे टिपतात. नंतर ठराविक कालावधीत कॅमेऱ्यात कैद झालेल्या लाखो छायाचित्रांमधून फक्त वाघांची छायाचित्रे वेगळी केली जातात. वाघांच्या अंगावरील पट्टे हे मानवाच्या बोटांच्या ठश्याप्रमाणे युनिक असते. या पट्ट्यांच्या छायाचित्रांवरून तज्ज्ञ वाघांची संख्या अंदाजे काढतात. त्याच आधारावर कॅमेऱ्यात कैद झालेल्या इतर प्राण्यांचीही गणना केली जाते.

पीटीआरमध्ये ७०० पेक्षा जास्त कॅमेरे लावले होते

२०२२ च्या राष्ट्रीय वाघ गणनेत पीलीभीत टायगर रिझर्व्ह (PTR) ला ३६५ ग्रिडमध्ये विभागले होते, प्रत्येक ग्रिड २ चौरस किलोमीटर क्षेत्र व्यापत होती. तर दुधवा टायगर रिझर्व्ह (दुधवा नॅशनल पार्क, कतरनियाघाट आणि किशनपूरसह) ८८७ ग्रिडमध्ये विभागले गेले होते. वाघांची छायाचित्रे घेण्यासाठी प्रत्येक ग्रिडमध्ये दोन कॅमेरा ट्रॅप लावले गेले. वाघांच्या शिकारीसाठी लागणाऱ्या विशेषतः मोठ्या खुर असलेल्या प्राण्यांचा अंदाज घेण्यासाठी दुधव्यात ११४ आणि पीटीआरमध्ये ५४ ट्रान्सेक्ट लाइन्स स्थापित केल्या होत्या.