क, ख, ग, घ… देवनागरी लिपीचे नेमके उगमस्थान कोणते? जाणून घ्या या लिपीचा इतिहास

क, ख, ग, घ… देवनागरी लिपीचे नेमके उगमस्थान कोणते?

नवी दिल्ली : देवनागरी लिपी(Devanagari lipi)चा पहिला वापर गुजरातच्या राजा जयभट्टच्या शिलालेखात आढळतो. साहित्याच्या इतिहासाच्या अनुसार ही लिपी आठव्या शतकातील राष्ट्रकुल राजांमध्ये प्रचलित होती. नवव्या शतकात, बडोद्याच्या ध्रुवराजांनीही आपल्या राज्यकर्त्याच्या आदेशानुसार ही लिपी वापरली. या लिपीचे नाव देवनागरी का ठेवले गेले याबद्दल बरेच मतं आहेत. कोठेतही उल्लेख आहे की देवनागरी लिपी गुजरातच्या नगर ब्राह्मणांशी संबंधित असल्याने त्यास देवनागरी असे नाव देण्यात आले. (What is the exact origin of Devanagari lipi, know the history of this)

इतर काही पंथांतही याचा उल्लेख आहे. असे म्हटले जाते की, ही लिपी नागवंशी राजांची असायची म्हणून देवनागरी लिप्याचे नाव. तथापि, ही मते विश्वासार्ह मानली जात नाहीत कारण ती सर्व अनुमानांवर आधारीत आहेत. सर्वात विश्वासार्ह तथ्य ब्राह्मी लिपीशी संबंधित असल्याचे मानले जाते. ब्राह्मी लिपीच्या उत्तर शाखेला नागरी असे म्हणतात, जे नंतर संस्कृत, दैवतांच्या भाषेशी संबंधित झाले. यानंतर हे नाव देवनागरी झाले. जरी नागरी लिपीचा उल्लेख प्राचीन ग्रंथांमध्ये आढळत नाही कारण त्या प्राचीन काळात त्यास ब्राह्मी लिपी म्हटले जात असे. हे स्क्रिप्ट शहरांमध्ये चालत असे म्हणून काही लोकांच्या मते सांगण्यात आले, म्हणूनच नागरी लिपीचे नाव देण्यात आले.

कोणत्या भाषांमध्ये होतो वापर

जर आपण संस्कृतमधील देवनागरी लिपी पाहिली तर ती देव म्हणजेच देव आणि नागरी म्हणजेच लिपीच्या रूपात विभागली गेली आहे. ही लिपी शहरांमध्ये वापरली जात असे, म्हणूनच हिला नागरी लिपी नाव देण्यात आले. नागरी लिपीचा वापर संस्कृत, प्राकृत, हिंदी, मराठी आणि नेपाळी भाषा करण्यासाठी होतो. असे मानले जाते की आधुनिक भारताची संपूर्ण भाषिक प्रणाली यातून उदयास आली आहे. मुख्य भाषांव्यतिरिक्त कोंकणी, सिंधी, काश्मिरी, गढवाली, बोडो, अंगिका, मगही, भोजपुरी, मैथिली संथाली या भाषादेखील देवनागरीमध्ये लिहिल्या जातात.

लिखाण आणि बोलण्यात फरक नाही

गुजराती, पंजाबी, बिष्णूपुरिया, मणिपुरी, रोमन आणि उर्दू भाषा देखील देवनागरीमध्ये लिहिल्या जातात. या लिपीचा सर्वात प्राचीन उल्लेख जैन ग्रंथात 453 ई मध्ये सापडतो. त्यास अक्षरात्मक लिपी देखील म्हटले जाते कारण या लिपीमध्ये अक्षरांची पूर्ण व्यवस्था केली गेली आहे. जगातील सर्व लोकप्रिय लिपींपैकी, देवनागरी किंवा ब्राह्मी लिपी सर्वात पूर्ण आणि वैज्ञानिकदृष्ट्या योग्य मानली जाते. हे स्क्रिप्ट लिहिणे आणि उच्चारणे यात काही फरक नाही. जे बोलतात, त्यानुसार लिहितात.

14 स्वर आणि 38 व्यंजन

या लिपीमध्ये 52 अक्षरे आहेत, ज्यात 14 स्वर आणि 38 व्यंजन आहेत. या अंतर्गत, स्वर व्यंजन, मऊ-कठोर, अल्पप्राण-महाप्राण, अनुनासिक्य-अंतस्थ आणि उष्म वापरले जातात. या लिपीमागील एक मान्यता आहे की ती देवनागरी काशीमध्ये खूप लोकप्रिय होती, म्हणूनच या स्क्रिप्टला देवनागरी असे नाव देण्यात आले. अन्य काही मतांनुसार ही महाराष्ट्रातील नंदीनगरची लिपी होती जी नंतर देवनागरी म्हणून प्रसिद्ध झाली. दक्षिण भारतातील विजयनगर राजांच्या देणगीच्या पत्रांच्या लिपीला नंदिंगरी असे नाव देण्यात आले. नगरी लिपीचा वापर विजयनगर राज्याच्या लेखनात दिसून येतो. पंजाब आणि काश्मीरमध्ये दहाव्या शतकात शारदा लिपी वापरली जात असे, जे ब्रह्मा (ब्राह्मी) यांची बहीण असल्याचे म्हटले जाते. यामुळे शारदा स्क्रिप्टला ब्राह्मी किंवा देवनागरी लिपीच्या बहिणीचा दर्जा प्राप्त झाला आहे.

कशी लिहितात अक्षरे

जेव्हा देवनगरी लिपीमध्ये अक्षरे लिहिली जातात तेव्हा त्यावर एक लांब क्षैतिज रेखा दिली जाते. पत्र लिहिताना ही क्षैतिज रेखा एकमेकांशी जोडलेली असते. देवनागरीमध्ये डावीकडून उजवीकडे अक्षरे लिहिली जातात. देवनागरी लिपीला हिंदी लिपी देखील म्हणतात ज्यात आपल्याला शून्य, एक, दोन, तीन, चार, पाच, सहा, सात, आठ आणि नऊ असे अंक दिसतात. त्याचप्रमाणे हिंदी अक्षराच्या स्वरात, अ आ इ ई उ ऊ ए ऐ ओ औ अं अः ऋ ॠ ऌ ॡ आणि व्यंजनमध्ये क ख ग घ ङ, च छ ज झ ञ, ट ठ ड ढ ण (ड़, ढ़), त थ द ध न, प फ ब भ म, य र ल व, श ष स, ह क्ष त्र ज्ञ यांचा समावेश आहे. या लिपीमध्ये जे काही बोलले आहे ते लिहिले जाते. यात एका वर्णाचा दुसऱ्या वर्णाचा गोंधळ नाही. (What is the exact origin of Devanagari lipi, know the history of this)

इतर बातम्या

इंधनदरवाढ व महागाईविरोधात काँग्रेसचा एल्गार, राज्यभर 10 दिवस आंदोलनांचा धडाका : नाना पटोले

मोठी बातमी : प्रकाश जावडेकर आणि रविशंकर प्रसाद यांचा मंत्रिपदाचा राजीनामा, मोदींच्या मंत्रिमंडळात मोठे फेरबदल