भारत – पाक युद्ध झाल्यास शेजाऱ्यांची कुणाला साथ? नेपाळ, म्यानमार आणि चीनचं काय धोरण असणार?
भारत-पाकिस्तान तणावाच्या पार्श्वभूमीवर चीन पाकिस्तानला पाठिंबा देणार का? भूतान भारताला पाठिंबा देणार की तटस्थ राहणार? बांगलादेश, नेपाळ, श्रीलंका आणि मालदीवची भूमिका काय असेल? अफगाणिस्तान अप्रत्यक्ष पाठिंबा देऊ शकेल का? जाणून घेऊया.
पहलगाम दहशतवादी हल्ल्यानंतर भारत आणि पाकिस्तान आमनेसामने आले आहेत. दोन्ही देशांमध्ये युद्ध सुरू होण्याची चिन्हे आहेत. अशा परिस्थितीत भारताच्या शेजारी देशांची भूमिका काय असेल, हा मोठा प्रश्न आहे. हे देश भारताला पाठिंबा देतील की पाकिस्तानला? की हे देश तटस्थ राहतील? भारताची सीमा पाकिस्तानसह 7-8 देशांना लागून आहे.
देशाच्या उत्तरेस चीन व नेपाळ, ईशान्येस भूतान, पूर्वेस बांगलादेश व म्यानमार, दक्षिणेस श्रीलंका व नैऋत्येस मालदीव आहे. जम्मू-काश्मीरच्या पाकव्याप्त काश्मीर सीमेचा समावेश केल्यास अफगाणिस्तानचा काही भाग भारताशीही सीमासामायिक करतो. मात्र, अफगाणिस्तानची ही सीमा वादग्रस्त आहे. या अर्थाने भारत आणि पाकिस्तान यांच्यात युद्ध झाल्यास या देशांची भूमिका काय असेल?
सामरिक तज्ज्ञांच्या मते, भारत आणि पाकिस्तान हे दोन्ही देश अण्वस्त्रधारी देश आहेत. अशा परिस्थितीत शेजारी देशांची वृत्ती त्यांचे सामरिक प्राधान्यक्रम, ऐतिहासिक संबंध आणि सद्यस्थिती तसेच आंतरराष्ट्रीय युती यावर अवलंबून असेल. चीन कधीही भारताला पाठिंबा देणार नाही, हे निश्चित.
बांगलादेशातील सध्याची परिस्थितीही वेगळीच परिस्थिती सांगत आहे. अशा परिस्थितीत श्रीलंका, नेपाळ, भूतान, अफगाणिस्तान आणि मालदीव सारख्या देशांची संभाव्य वृत्ती अनेक घटकांवर अवलंबून असेल.
चीन
चीन आणि पाकिस्तान यांच्यात सखोल सामरिक संबंध आहेत, विशेषत: चीन-पाकिस्तान आर्थिक कॉरिडॉर (सीपीईसी) दोन्ही देशांमधील संबंध मजबूत करते. युद्ध झाल्यास चीन राजनैतिक आणि सामरिक मदत देईल, ज्यात शस्त्रास्त्रांचा पुरवठा आणि आर्थिक मदत समाविष्ट असू शकते. मात्र, भारताबरोबरचा व्यापार आणि सीमावाद यांचा समतोल साधण्यासाठी चीन थेट लष्करी हस्तक्षेप टाळू शकतो. भारतासाठी ही परिस्थिती आव्हानात्मक असेल, कारण चीनच्या पाठिंब्यामुळे पाकिस्तानची लष्करी क्षमता वाढू शकते.
1971 च्या युद्धात निर्णायक भूमिका बजावल्याबद्दल बांगलादेश भारताचे ऋणी आहे. पण गेल्या वर्षी शेख हसीना सरकार बाहेर पडल्यानंतर बांगलादेशच्या युनूस सरकारची भूमिका संशयाच्या भोवऱ्यात राहणार आहे. पहलगाम हल्ल्यानंतर बांगलादेशने या घटनेबद्दल शोक व्यक्त न केल्याने बांगलादेश युद्ध झाल्यास भारताला पाठिंबा देणार नाही. अशा परिस्थितीत बांगलादेश पूर्व आघाडीवर भारतासाठी चिंतेचा विषय ठरू शकतो.
श्रीलंका आणि मालदीवचे
भारतासोबत मजबूत आर्थिक आणि संरक्षण संबंध आहेत. चीनच्या प्रभावाशी झुंजणारा श्रीलंका कदाचित तटस्थ राहील, कारण त्याला दोन्ही बाजूंशी समतोल राखायचा आहे. भारताच्या ‘नेबरहुड फर्स्ट’ धोरणाचा लाभ घेणारा मालदीवही गेल्या वर्षीच्या घडामोडींनंतर भारताला पाठिंबा देणार नाही.
भारताशी ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक संबंध असूनही चीनच्या वाढत्या प्रभावामुळे नेपाळ तटस्थ राहण्याची शक्यता आहे. संरक्षण आणि परराष्ट्र धोरणासाठी भारतावर अवलंबून असलेला भूतान भारताला जोरदार पाठिंबा देईल. भूतानचे सामरिक स्थान भारताला हिमालयीन प्रदेशात फायदा मिळवून देऊ शकते. भारताच्या शेजारी देशांमध्ये भूतान हा एकमेव असा देश आहे जो उघडपणे भारताला पाठिंबा देईल.
अफगाणिस्तानच्या विकासासाठी भारत सातत्याने मदत करत आहे. अफगाणिस्तानही पाकिस्तान पुरस्कृत तालिबानसोबत तणावात आहे, त्यामुळे तो भारताला पाठिंबा देऊ शकतो. अलीकडच्या काळात पाकिस्तान आणि अफगाणिस्तानमध्ये युद्धाची परिस्थिती आहे. अशा परिस्थितीत अफगाणिस्तान अप्रत्यक्षपणे भारताला मदत करू शकतो.
एकूणच भारताला सामरिक दृष्टीकोनातून बांगलादेश, भूतान, अफगाणिस्तानचा पाठिंबा मिळू शकतो. मालदीव आणि बांगलादेश भारताला मुस्लीम देश म्हणून पाठिंबा देणार नाहीत. पण यामुळे भारताला काही फरक पडणार नाही, कारण भारताची भक्कम लष्करी क्षमता आणि क्वाडसारख्या जागतिक आघाडीमुळे भारताला सामरिक फायदा होईल. मात्र, आण्विक धोका आणि प्रादेशिक अस्थिरता हे युद्ध लांबवू शकते.
