पावसाआधी अचानक वादळ का येतं? यामागचं वैज्ञानिक कारण काय?
पावसाची चिन्हं दिसू लागली की अचानक सोसाट्याचा वारा सुरु होतो, पण का बरं होतं असं? थेट पावसाला सुरुवात होण्याऐवजी निसर्ग हा 'धुमाकूळ' का घालतो? यामागे फक्त योगायोग नाही, तर दडलंय एक साधं पण महत्त्वाचं विज्ञान! चला, जाणून घेऊया...
उन्हाळ्याच्या कडाक्यामुळे जमिनीचा पृष्ठभाग तापतो आणि वातावरणात अचानक मोठे बदल घडतात. अनेकदा आपण पाहतो की, तप्त उन्हाळ्यानंतर आकाशात काळसर ढग दाटू लागतात, विजा चमकू लागतात आणि अचानक जोरदार वाऱ्यासह वादळ येतं. हा निसर्गाचा लहरीपणा नाही, तर यामागे एक ठोस वैज्ञानिक कारण आहे.
नेमकी कारणे कोणती ?
1. हवेच्या दाबाचा आणि तापमानाचा खेळ
या नैसर्गिक घटनेमागे एक साधं पण अत्यंत महत्त्वाचं विज्ञान दडलेलं आहे. उन्हाळ्याच्या तीव्रतेनंतर, जेव्हा जमिनीचा पृष्ठभाग खूप तापलेला असतो, तेव्हा त्या जमिनीलगत असलेली हवा देखील या उष्णतेमुळे गरम होते. गरम झालेली हवा नेहमी थंड हवेपेक्षा हलकी होते आणि ती वरच्या दिशेने, आकाशाकडे जायला लागते. जेव्हा मोठ्या प्रमाणात ही गरम हवा वर जाते, तेव्हा जमिनीलगतच्या त्या विशिष्ट भागामध्ये हवेची एक प्रकारची ‘पोकळी’ निर्माण होते किंवा तिथला हवेचा दाब खूप कमी होतो.
2. वादळाची निर्मिती आणि वाऱ्याचा वेग
निसर्गाचा नियम आहे की, हवा नेहमी जास्त दाबाच्या प्रदेशाकडून कमी दाबाच्या प्रदेशाकडे वेगाने वाहते. जमिनीलगत हे कमी दाबाचं क्षेत्र तयार झाल्यामुळे, आजूबाजूची जी तुलनेने थंड आणि जास्त दाबाची हवा असते, ती त्या कमी दाबाच्या क्षेत्राकडे प्रचंड वेगाने झेपावते. ही थंड हवा जेव्हा मोठ्या प्रमाणात आणि वेगाने कमी दाबाच्या क्षेत्राकडे सरकते, तेव्हा जोरदार वारे वाहू लागतात. जर हा हवेतील दाबाचा फरक आणि तापमानातील अंतर खूप जास्त असेल, तर या वाऱ्यांचा वेग प्रचंड वाढतो आणि ते एका मोठ्या वादळाचं रूप धारण करतात.
3. पावसाचे आगमन आणि निसर्गाचे चक्र
आता पावसाचा संबंध काय? तर, जमिनीवरून जी गरम आणि बाष्पयुक्त हवा वर गेलेली असते, ती अधिक उंचीवर पोहोचल्यावर थंड होते. थंड झाल्यामुळे तिच्यातील बाष्पाचं रूपांतर पाण्याच्या अत्यंत सूक्ष्म थेंबांमध्ये होतं आणि ढग तयार होतात. जेव्हा हे ढग खूप जड होतात, तेव्हा ते पावसाच्या रूपात जमिनीवर पडतात.
