Mental Illness: शास्त्रज्ञ म्हणाले- डिप्रेशनमध्ये अँटीडिप्रेसंट औषधांची गरज नाही, मग कसे बरे होणार डिप्रेशन?

शरीराचे एकंदर आरोग्य राखण्यात मानसिक आरोग्याची विशेष भूमिका मानली जाते. तणाव-चिंतेसारख्या परिस्थितीकडे वेळीच लक्ष न दिल्याने नैराश्य येऊ शकते, असे आरोग्य तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे.

Mental Illness: शास्त्रज्ञ म्हणाले- डिप्रेशनमध्ये अँटीडिप्रेसंट औषधांची गरज नाही, मग कसे बरे होणार डिप्रेशन?
सांकेतिक छायाचित्र
Follow us
| Updated on: Aug 12, 2022 | 10:49 PM

नैराश्य (depression) ही गंभीर मानसिक आरोग्य स्थिती म्हणून ओळखली जाते. मेंदूतील सेरोटोनिन नावाच्या न्यूरोट्रांसमीटरची पातळी कमी झाल्यास नैराश्याचा धोका वाढू शकतो, असे डॉक्टरांचे म्हणणे आहे. दरम्यान, अलीकडील अभ्यासात, संशोधकांनी या सिद्धांताला मोडीत काढत, असा दावा केला आहे की खरं तर, सेरोटोनिनची कमतरता नैराश्याच्या स्थितीसाठी जबाबदार नाही. आत्तापर्यंत, नैराश्य आणि दुःख यांसारख्या भावनांसाठी मेंदूतील रासायनिक असंतुलनावर भर दिला जात आहे. हा सिद्धांत 1960 च्या दशकाचा आहे, जेव्हा डॉक्टरांनी मूड वाढवणारी औषधे (Mood enhancing drugs) वापरण्यास सुरुवात केली, जी नैराश्यामध्ये मेंदूतील न्यूरोट्रांसमीटर सेरोटोनिनची पातळी सुधारण्यासाठी ओळखली जाते. परंतु, या नवीन संशोधनावर (On new research) प्रश्नचिन्ह निर्माण केले जात आहे. जाणून घ्या, नैराश्याबाबत काय आहे नवीन संशोधन आणि तज्ज्ञांचे मत.

नैराश्य आणि कमी-सेरोटोनिन पातळी

सेरोटोनिनची कमतरता खरोखर नैराश्यासाठी जबाबदार आहे की नाही हे सिद्धांत अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यासाठी, शास्त्रज्ञांनी जवळपास 361 समवयस्क-पुनरावलोकन केलेल्या वैज्ञानिक अभ्यासांचा अभ्यास केला. या आधारे, असा दावा केला जात आहे. की, नैराश्य आणि कमी झालेली सेरोटोनिन पातळी यांच्यात वास्तविक संबंध नाही. यासाठी, संशोधकांनी नैराश्याचे बळी आणि इतर यांच्यात तुलनात्मक अभ्यास देखील केला, ज्यामध्ये दोन्ही प्रकारच्या सहभागींमध्ये सेरोटोनिनच्या पातळीत लक्षणीय फरक दिसून आला नाही.

सेरोटोनिन सिद्धांताबद्दल प्रश्न उपस्थित केले जात आहेत

संशोधकांचे म्हणणे आहे की, नैराश्याचा सध्याचा सिद्धांत केवळ सेरोटोनिनसारख्या एकाच न्यूरोट्रांसमीटरवर केंद्रित आहे. दरम्यान, नैराश्याची स्थिती मेंदूच्या जटिल नेटवर्कमध्ये कसे बदलते यावर लक्ष केंद्रित करणे देखील आवश्यक आहे जे भावना आणि तणावावर प्रक्रिया करण्यासाठी आवश्यक आहे. सेरोटोनिन सिद्धांतांमध्ये मेंदूच्या काही भागांसाठी महत्त्वाची भूमिका असते जसे की, अमिगडाला आणि प्रीफ्रंटल कॉर्टेक्स. भावना अमिगडालातील बदलांशी संबंधित असल्याचे दिसून येते. असे नोंदवले गेले आहे की उदासीनता असलेल्या लोकांमध्ये अमिग्डालाचे प्रमाण कमी झाले आहे. तसेच अमिग्डाला आणि कॉर्टेक्समधील संवाद देखील कमी झाला आहे.

हे सुद्धा वाचा

नैराश्यावर औषधीची गरज नाही

अशा स्थितीत, आतापर्यंत वापरले जाणारे अँटीडिप्रेसेंट्स कितपत प्रभावी ठरू शकतात, असा प्रश्न उपस्थित होतो. कारण एंटिडप्रेसन्ट्स प्रामुख्याने सेरोटोनिनची पातळी वाढवून नैराश्याची लक्षणे कमी करतात. या संदर्भात संशोधकांचे म्हणणे आहे की, ज्या लोकांना सौम्य-मध्यम पातळीवरील नैराश्याची समस्या आहे, अशा लोकांना उपचारात अँटीडिप्रेससची गरज नसते. संशोधक म्हणतात की, नैराश्याचा प्रचलित रासायनिक असंतुलन सिद्धांत या औषधांवर आजीवन अवलंबित्व वाढवू शकतो. निष्कर्षानुसार, अभ्यासात असे सुचवले आहे की, निवडक सेरोटोनिन रीअपटेक इनहिबिटर (SSRIs), औषधे जे मेंदूतील सेरोटोनिनचे पुनरुत्पादन रोखतात, त्यांचा उपयोग नैराश्यावर उपचार करण्यासाठी केला जाऊ नये.

मनोचिकित्सक काय म्हणतात?

नैराश्यातील रासायनिक असंतुलन सिद्धांत अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यासाठी अपोलो हॉस्पिटल इंदूर येथील मानसोपचारतज्ज्ञ डॉ. आशुतोष सिंग स्पष्ट करतात, नैराश्याच्या सेरोटोनिन सिद्धांताबाबत दीर्घकाळापासून वाद सुरू आहे. ज्यावर भूतकाळात प्रश्नचिन्ह उपस्थित केले गेले आहे. नैराश्य किंवा कोणताही मानसिक आजार हे रसायन कमी किंवा वाढण्यापुरते मर्यादित नाही. सेरोटोनिन, डोपामाइन आणि नॉरपेनेफ्रिन व्यतिरिक्त, सेकंड मेसेंजर नावाची शेकडो प्रथिने आहेत जी मेंदूच्या न्यूरॉन्सला माहिती देतात. नैराश्य प्रत्यक्षात कसे येते यावर संशोधक अद्याप कोणत्याही ठोस निष्कर्षापर्यंत पोहोचलेले नाहीत.

Non Stop LIVE Update
तर भाजपात पहिली उडी मारणारे सुनील तटकरे असतील रोहित पवार यांची टीका
तर भाजपात पहिली उडी मारणारे सुनील तटकरे असतील रोहित पवार यांची टीका.
शिवसेनेची पहिली यादी जाहीर, सात विद्यमान खासदारांना पुन्हा संधी
शिवसेनेची पहिली यादी जाहीर, सात विद्यमान खासदारांना पुन्हा संधी.
एका जागेसाठी कॉंग्रेसला देशाचे पंतप्रधान पद घालवायचं का ? - संजय राऊत
एका जागेसाठी कॉंग्रेसला देशाचे पंतप्रधान पद घालवायचं का ? - संजय राऊत.
आनंद दिघेंचा शिष्य यंदा मारणार हॅट्रीक, केदार दिघे यांचा विश्वास
आनंद दिघेंचा शिष्य यंदा मारणार हॅट्रीक, केदार दिघे यांचा विश्वास.
ओवेसी आणि इम्तियाझ यांनी चष्म्याचे नंबर बदलावे -केंद्रीय मंत्री भागवत
ओवेसी आणि इम्तियाझ यांनी चष्म्याचे नंबर बदलावे -केंद्रीय मंत्री भागवत.
लवकरच बरा होऊन... दिलीप वळसे पाटील यांचं दुखापतीनंतर पहिलं टि्वट काय?
लवकरच बरा होऊन... दिलीप वळसे पाटील यांचं दुखापतीनंतर पहिलं टि्वट काय?.
शिवसेनेत पक्ष प्रवेश करताच गोविंदाला हवी 'ही' जबाबदारी, शिंदे देणार?
शिवसेनेत पक्ष प्रवेश करताच गोविंदाला हवी 'ही' जबाबदारी, शिंदे देणार?.
जलील बोलका पोपट आणि चंद्रकांत खैरे नाकारलेला उमेदवार, कुणी केली टीका?
जलील बोलका पोपट आणि चंद्रकांत खैरे नाकारलेला उमेदवार, कुणी केली टीका?.
गोविंदाचा शिंदेंच्या शिवसेनेत प्रवेश, मुख्यमंत्र्यांच्या उपस्थित घोषणा
गोविंदाचा शिंदेंच्या शिवसेनेत प्रवेश, मुख्यमंत्र्यांच्या उपस्थित घोषणा.
बॉलिवूड कलाकार राजकारणात, सेनेकडून हे स्टार प्रचारक लोकसभेच्या रिंगणात
बॉलिवूड कलाकार राजकारणात, सेनेकडून हे स्टार प्रचारक लोकसभेच्या रिंगणात.