नॉन-वेज दूध म्हणजे नेमकं काय आणि यावर वाद का होत आहे? चला जाणून घेऊया….

फाईल फोटो

भारत आणि अमेरिका या दोन मोठ्या देशांमध्ये 2030 पर्यंत व्यापार वाढवून 500 अब्ज डॉलरपर्यंत नेण्याचे उद्दिष्ट आहे. मात्र, डेअरी प्रॉडक्ट्सच्या आयातीवरून वाद निर्माण झाला आहे, जो थेट धार्मिक आणि सांस्कृतिक भावनांशी जोडलेला आहे. याचे मुख्य कारण म्हणजे “नॉन-वेज दूध”.

हो, हे ऐकून थोडं आश्चर्य वाटणं साहजिकच आहे की दूध नॉन-वेज कसं काय असू शकतं? पारंपरिक दृष्टिकोनातून दूध हे शाकाहारी उत्पादन मानलं जातं, पण अमेरिका आणि भारत यांच्यातील हा वाद केवळ शब्दांचा खेळ नाही, तर मूल्यांचा आणि श्रद्धेचा मुद्दा आहे.

काय आहे नॉन-वेज दूध?

“नॉन-वेज दूध” हा कोणताही अधिकृत वैज्ञानिक शब्द नाही. पण भारत सरकारने अशा प्रकारच्या दूधाला धार्मिकदृष्ट्या शुद्ध न मानता, यावर बंदी घालण्याचा विचार केला आहे. कारण अमेरिकेतील अनेक डेअरी फॉर्म्समध्ये गायांना मांस, हाडांचे चूर्ण, माश्यांचे पावडर, कोंबड्यांचे अवशेष आणि प्राण्यांची चरबी मिसळलेला चारा दिला जातो. त्यामुळे, अशा गायीकडून मिळणारे दूधही “शाकाहारी” राहात नाही, असं भारतातील काही धार्मिक समुदायांचं मत आहे.

भारतातील सांस्कृतिक विरोध

भारतामध्ये विशेषतः हिंदू आणि जैन धर्मीय लोक गायीला अत्यंत पवित्र मानतात. ते फक्त गायीचं दूधच पवित्र मानतात, पण ती गायही पूर्ण शाकाहारी चारा खाणारी असली पाहिजे, ही त्यांची श्रद्धा आहे. त्यामुळे अशा गायीकडून मिळणारं दूध पवित्र मानणं कठीण जातं.

अमेरिका काय म्हणतं?

अमेरिकेतील डेअरी उद्योगात मोठ्या प्रमाणावर प्रोटीनयुक्त चारा दिला जातो. हे चारे स्वस्त व पोषक असतात, त्यामुळे त्यात प्राणीजन्य घटक मिसळले जातात. अमेरिकन कंपन्यांचं म्हणणं आहे की, दूध तर गायीच्या शरीरातून मिळतं, चाऱ्यापासून नाही, त्यामुळे तो नेहमीच शाकाहारी मानावा. त्यांनी भारत सरकारकडून सुचवलेल्या ‘नॉन-वेज’ लेबलिंग (🔴 चिन्ह) वरही आक्षेप घेतला आहे.

भारतात काय निर्णय?

FSSAI (भारतीय अन्न सुरक्षा व मानक प्राधिकरण) ने एक प्रस्ताव मांडला होता की, जर दूध किंवा डेअरी प्रॉडक्ट्स प्राणीजन्य चारा खाणाऱ्या गायींकडून आले असेल, तर त्या उत्पादनावर लाल ‘नॉन-वेज’ चिन्ह लावणं बंधनकारक करावं. यामुळे ग्राहकांना माहिती मिळेल की ते उत्पादन त्यांच्या धार्मिक भावनांशी सुसंगत आहे की नाही.

भारतातील गायांच्या आहारात काय असतं?

भारतामध्ये बहुतांश ठिकाणी गायांना सुकं-ओलं चारा, गहू-मका, खळी, कडधान्यांचे दाणे वगैरे दिले जातात. मोठ्या डेअरी फार्ममध्ये काही ठिकाणी पाश्चिमात्य पद्धतींचा प्रभाव दिसतो, पण व्यापक प्रमाणात मांसाहारी चारा वापरणं अजूनही अस्वीकार्य आहे.

शुद्ध शाकाहारी दूध ओळखायचं कसं?

1. पॅकिंगवर ‘100% वेजिटेरियन फीड’, ‘गौशाळा आधारित दूध’ अशा टॅग्स पाहा

2. गौशाळांमधून थेट दूध घेणं अधिक विश्वासार्ह

3. A2 गायींचं दूध (जसं गिर किंवा साहीवाल जातीचं) घेणं उत्तम

4. ऑरगॅनिक प्रमाणपत्र असलेलं दूध निवडा

नॉन-वेज फीडचं आरोग्यावर परिणाम होतो का?

आतापर्यंतच्या वैज्ञानिक अभ्यासांनुसार, नॉन-वेज फीड खाल्लेल्या गायींचं दूध सुरक्षित व पौष्टिक मानलं गेलं आहे. यामुळे आरोग्यावर थेट हानिकारक परिणाम होत असल्याचं ठोस पुरावे नाहीत. मात्र, भारतामध्ये हा मुद्दा धार्मिक आणि नैतिकदृष्ट्या अधिक संवेदनशील आहे.