डिजिटल कृषी म्हणजे काय रे भाऊ? पतंजलीचे रिसर्च शेतकऱ्यांसाठी लाभदायी
भारतातील शेती क्षेत्रात डिजिटल तंत्रज्ञानाचा वापर वाढत आहे. पतंजली शोध संस्थेच्या संशोधनानुसार, डेटा अॅनालिटिक्स, कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) आणि IoT सारख्या तंत्रज्ञानाचा वापर शेतीची उत्पादकता वाढवू शकतो, शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढवू शकतो आणि संसाधनांचा अधिक प्रभावी वापर करण्यास मदत करू शकतो.
भारत एक कृषी प्रधान देश आहे. या क्षेत्रात गेल्या काही वर्षापासून बराच विकास झाला आहे. इतर सेक्टरप्रमाणेच हे क्षेत्रही डिजिटलच्या दिशेने जात आहे. पिकांच्या खरेदी विक्रीशी संबंधित अनेक प्रकारची माहिती घेण्यासाठी डिजिटल आणि डाटाची मदत घेतली जात आहे. कृषीच्या क्षेत्रात डिजिटल तंत्रज्ञानाचे काय महत्त्व असू शकते यावरून पतंजली शोध संस्थाने रिसर्च केलं आहे. शेतीत डिजिटल आणि डाटा आधारीत तंत्रज्ञानाचा वापर केला जाऊ शकतो. त्याचे असंख्य फायदे आहेत. डेटा अॅनालिटिक्सचा उपयोग निर्णय घेण्याच्या मदतीसाठी करता येऊ शकतो, असं या रिसर्चमध्ये म्हटलं आहे.
आर्टिफिशियल इंटेलिजन्सचा वापरही फायदेशीर आहे. यामुळे उत्पादकता वाढण्यासाठी मोठी बरीच मदत मिळू शकते. डाटा आधारित तंत्रज्ञान जसे की, रिमोट सेसिंग, स्मार्ट सेन्सर आणि AI/MLअल्गोरिदमवर निर्माण केलेली IoT- वर आधारीत डिव्हाइससारख्या डेटा संचलित टेक्नॉलॉजी कृषीचा एक मूलभूत भाग बनल्या आहेत. त्यामुळे शेतकऱ्यांना महत्त्वाचे निर्णय घेण्यास मदत होत आहे. डिजिटल कृषी निर्णय घेण्यासाठी सुधार करण्यासाठी मदत मिळू शकते, असं रिसर्चमध्ये म्हटलं आहे. याचे फायदे पाहता हे भविष्यात अधिक महत्त्वपूर्ण होण्याची शक्यता आहे.
भारतीय शेतीमध्ये डिजिटल तंत्रज्ञानाचा वापर अजूनही प्रारंभिक टप्प्यात आहे आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर उपलब्ध उपाययोजनांच्या तुलनेत हे तुलनेने कमी विकसित आहे. तरीही, हे क्षेत्र झपाट्याने विकसित होत आहे. भारतीय शेतीमध्ये डिजिटल तंत्रज्ञानाचे भविष्य खूप आशादायक आहे. याच्या मदतीने आर्थिक यश मिळवता येऊ शकते. डेटा अॅनालिटिक्सचा वापर करून संसाधनांचा अधिक चांगल्या प्रकारे उपयोग केला जाऊ शकतो.
शेतीमध्ये डेटा अॅनालिटिक्स कसा फायदेशीर ठरतो
संशोधनानुसार, सध्याच्या शेतीत डेटा अॅनालिटिक्सचा उपयोग केला जात आहे. याचे अनेक फायदे आहेत. यामुळे उत्पादनवाढीसोबतच आर्थिक यशाचीही मोठी शक्यता निर्माण होते. अन्नसुरक्षा सुनिश्चित करण्यासाठी शेती उद्योगात तंत्रज्ञान व डिजिटल साधनांचा उपयोग होणे आवश्यक आहे.
डिजिटल शेती क्रांती – एक नवीन दिशा
डिजिटल शेती क्रांती ही चौथ्या औद्योगिक क्रांती किंवा ‘उद्योग 4.0’ च्या अनुषंगाने उगम पावत आहे आणि हरित क्रांतीनंतर भारतीय शेतीसाठी ती अत्यंत महत्त्वाची मानली जात आहे. या डिजिटल तंत्रज्ञानांमुळे डिजिटल पद्धतीने चालणाऱ्या अन्नउत्पादन प्रणालीमध्ये लहान शेतकऱ्यांना सामावून घेण्यासाठी नव्या संधी उपलब्ध होतात. यात डेटा-संचालित प्रणालींमार्फत डेटा अॅनालिटिक्सचा वापर करून शेतीमध्ये योग्य ठिकाणी आणि योग्य वेळी इनपुट्स (पाणी, पोषक घटक, खते, रसायने) दिली जातात.
डिजिटल शेतीचे फायदे
उत्पादनक्षमता वाढते
शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढते
संसाधनांचा कार्यक्षम वापर होतो
निर्णय प्रक्रिया अधिक सक्षम होते
डिजिटल शेतीतील संधी आणि आव्हाने
डिजिटल शेतीमध्ये अनेक संधी आहेत – जसे की शेती उत्पादनवाढ आणि शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढवणे. मात्र यामध्ये काही आव्हाने देखील आहेत, जसे की तांत्रिक ज्ञानाचा अभाव आणि मूलभूत पायाभूत सुविधांची कमतरता. पण जर या क्षेत्रावर सातत्याने काम केले गेले, तर भविष्यात यामध्ये अमर्याद शक्यता आहेत.
