45 तास उपाशी राहिल्यास काय होतं? खरंच शरीरात ‘अमृत’ तयार होतं? जाणून घ्या

आपण 45 तास उपवास केला तर आपल्या शरीराचे काय होते? भारतीय संस्कृतीत शतकानुशतके उपवासाची परंपरा आहे. अन्न खाणे किंवा एक दिवस पूर्णपणे उपवास करणे, हे आपले ऋषी मुनी शतकानुशतके करीत आले आहेत. तसेच वर्षभरात अनेक वेळा उपवास ठेवला जातो.

अनेक जण उपवासाला केवळ धार्मिक कृत्य मानतात, तर शास्त्रज्ञांनीही हे मान्य केले आहे की, उपवास केल्याने शरीरात अनेक अनोखे बदल दिसून येतात. उपवास ही अशी स्थिती आहे जेव्हा शरीराला बराच काळ अन्न मिळत नाही. जसजसा काळ पुढे जातो तसतसे शरीरात अनेक महत्त्वाच्या जैविक आणि चयापचय प्रक्रिया सुरू होतात.

45 तास उपवास केल्याने शरीरातील वेगवेगळ्या टप्प्यांमध्ये बदल होतात, जे उर्जा स्त्रोतांचा वापर, स्नायूंची दुरुस्ती आणि हार्मोनल बदलांशी संबंधित असतात. 45 तास उपवास केल्यास तुमच्या शरीरात काय बदल होतात हे आम्ही तुम्हाला सांगणार आहोत. पुढे जाणून घ्या.

नुकतेच अमेरिकन पॉडकास्टर लेक्स फ्रीडमन यांनी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्यासोबत 3 तासांचा पॉडकास्ट केला. फ्रीडमन यांनी या मुलाखतीसाठी 45 तास उपवास केल्याचा खुलासा केला आहे. पंतप्रधानांसोबत पॉडकास्ट होण्यापूर्वी फ्रीडमन यांनी 45 तास फक्त पाणी प्यायले. उपवास म्हणजे केवळ जेवण सोडणे नव्हे, तर ती एक वैज्ञानिक प्रक्रिया आहे आणि पारंपरिक आणि आयुर्वेदिक पद्धतींशी याचा खोलवर संबंध आहे, असे मोदी यांनी स्पष्ट केले.

पहिले 6-12 तास: रक्तातील साखरेचे प्रमाण हळूहळू कमी होते

• उपवास सुरू झाल्यानंतर पहिले काही तास शरीर ग्लूकोज, प्राथमिक उर्जा स्त्रोत वापरते.
• अन्न पचवल्यानंतर रक्तातील साखरेचे प्रमाण हळूहळू कमी होते.
• या दरम्यान शरीर ग्लायकोजेन नावाच्या साठवलेल्या कार्बोहायड्रेट्सचे विघटन करून त्यांचे ग्लुकोजमध्ये रूपांतर करते, ज्यामुळे शरीराला ऊर्जा मिळण्यास मदत होते.
• स्वादुपिंड इन्सुलिनचे उत्पादन कमी करते, ज्यामुळे शरीर चरबी-बर्निंग मोडमध्ये सुरू होते.

12-24 तास: ग्लायकोजेनची कमतरता आणि फॅट बर्निंग

• सुमारे 12 तासांनंतर शरीरातील ग्लायकोजेन स्टोअर्स संपण्यास सुरवात होते.
• शरीरात आता ऊर्जेसाठी लिपोलिसिस प्रक्रिया सुरू होते.
• या प्रक्रियेमुळे केटोसिस होतो, ज्यामध्ये चरबी केटोन बॉडी तयार करण्यास सुरवात करते, जे मेंदू आणि स्नायूंसाठी पर्यायी म्हणून कार्य करते. म्हणजेच आपल्या शरीरात चरबी बर्न होऊ लागते आणि शरीर त्यातून ऊर्जा घेऊ लागते.
• ऑटोफॅगीची प्रक्रिया सुरू होते, ज्यामध्ये खराब झालेल्या पेशी आणि निरुपयोगी प्रथिने काढून नवीन पेशी तयार होतात.

24-36 तास: ऑटोफॅगी वाढते, हार्मोनल बदल

• ऑटोफॅगी वेगवान होते, ज्यामुळे शरीरात जुन्या आणि खराब झालेल्या पेशी काढून टाकल्या जातात आणि नवीन पेशी तयार होतात.
• ऑटोफॅगीच्या प्रक्रियेत शरीरातील कर्करोगाच्या पेशी नष्ट होतात, असेही अनेक शास्त्रज्ञांचे मत आहे.
• ह्युमन ग्रोथ हार्मोनची (HGH) ची पातळी 3 ते 5 पटीने वाढते, ज्यामुळे स्नायूंची दुरुस्ती आणि चरबी जाळण्याच्या प्रक्रियेला वेग येतो.
• शरीरात अ‍ॅड्रेनालाईन आणि नॉरएड्रेनालाईन हार्मोन्सची पातळी वाढते, ज्यामुळे शरीरात जास्त चरबी बर्न होते.
• शरीरात इन्सुलिनची संवेदनशीलता वाढते, ज्यामुळे भविष्यात रक्तातील साखर नियंत्रित होण्यास मदत होते.

36-45 तास: उपवासाचे परिणाम

• ग्लूकोज आता प्रामुख्याने ग्लुकोनोजेनेसिसद्वारे तयार केले जाते, ज्यामध्ये शरीर अमिनो अ‍ॅसिड आणि लॅक्टिक अ‍ॅसिडपासून ग्लूकोज तयार करते.
• शरीर कॅलरीचा वापर अधिक कार्यक्षमतेने नियंत्रित करते, ज्यामुळे चयापचय दर कमी होण्याऐवजी 10-15 टक्के वाढू शकतो.
• ज्यामुळे हृदयरोग, कर्करोग आणि न्यूरोडीजेनेरेटिव्ह रोगांचा धोका कमी होतो.
• शरीरातील चरबीचा वापर वेगाने होतो, ज्यामुळे वजन कमी होते.
• अंतर्गत सेल्युलर दुरुस्तीची प्रक्रिया वेगवान होते, ज्यामुळे जुन्या आणि कमकुवत पेशी काढून टाकल्या जातात आणि नवीन पेशी विकसित होतात.

केवळ 45 तास उपवास केल्याने काय होते?

जपानी शास्त्रज्ञ योशिनोरी ओसुमी यांना ऑटोफॅगीवरील संशोधनासाठी नोबेल पारितोषिक मिळाले. त्यांनी दर्शविले की, ऑटोफॅगीचे वृद्धत्वविरोधी, कर्करोगविरोधी प्रभाव असू शकतात आणि न्यूरोडीजेनेरेटिव्ह रोग (जसे की अल्झायमर आणि पार्किन्सन) रोखण्यास मदत करतात. 2019 मध्ये केलेल्या अभ्यासानुसार असे आढळले आहे की 24 तासांपेक्षा जास्त काळ उपवास केल्याने ऑटोफॅगी प्रक्रियेस चालना मिळू शकते. 2018 मध्ये सेल मेटाबॉलिझम जर्नलमध्ये प्रकाशित झालेल्या एका अभ्यासानुसार, 48 तास उपवास केल्याने स्टेम सेलचे पुनरुत्पादन वाढू शकते, ज्यामुळे रोगप्रतिकारक शक्ती मजबूत होते.

45 तास उपवास केल्याने शरीरात होऊ शकतात ‘हे’ फायदे

1. वजन कमी करण्यास मदत, फॅट बर्न होतात
2. इन्सुलिन संवेदनशीलता वाढवते, टाइप 2 मधुमेहाचा धोका कमी होतो.
3. ऑटोफॅजीमुळे सेल्युलर क्लिंजिंग होते, जुन्या आणि खराब झालेल्या पेशी काढून टाकल्या जातात.
4. जळजळ कमी करते, संधिवात, हृदयरोग आणि इतर जुनाट आजारांचा धोका कमी होतो.
5. मेंदूचे आरोग्य सुधारते, केटोन बॉडी मेंदूसाठी उर्जा स्त्रोत बनतात, ज्यामुळे मानसिक स्पष्टता वाढते.
6. पचनसंस्थेला आराम देतो, ज्यामुळे आतड्यांसंबंधी कार्य सुधारते.
7. आयुर्मान वाढू शकते, उंदीरांवर केलेल्या अभ्यासानुसार असे दिसून आले आहे की उपवास केल्याने आयुष्य वाढू शकते.

‘या’ लोकांनी 45 तास उपवास करू नये

• गरोदर किंवा स्तनपान देणाऱ्या महिला.
• टाइप 1 मधुमेह किंवा कमी रक्तातील साखरग्रस्त लोक.
• गंभीर हृदयरोग
• जे लोक खूप कमकुवत आहेत किंवा आधीच खूप कमी वजनाचे आहेत.
• ज्या लोकांना उपवासादरम्यान चक्कर येणे, थकवा, अशक्तपणा जाणवतो.

(डिस्क्लेमर: या आर्टिकलमध्ये देण्यात आलेली माहिती सामान्य ज्ञानावर आधारित आहेत. आमचा याला दुजोरा नाही. ते अवलंबण्यापूर्वी तज्ज्ञांचा सल्ला जरूर घ्यावा.)