शेजाऱ्यांच्या घरात काय शिजतंय! शी जिनपिंग राजीनामा देणार? चीनमध्ये मोठ्या बदलाची हाक?

चीनमधील कम्युनिस्ट पक्षात एक नवी खळबळ पाहायला मिळत आहे. 12 वर्ष पूर्ण ताकदीने चीनवर राज्य करणारे राष्ट्राध्यक्ष शी जिनपिंग आता आपल्या सहकाऱ्यांवर काही जबाबदाऱ्या सोपवत आहेत. हाँगकाँगमधील प्रतिष्ठित वृत्तपत्र साऊथ चायना मॉर्निंग पोस्ट (एससीएमपी) आणि चीनची अधिकृत वृत्तसंस्था शिन्हुआ की यांनी दिलेल्या वृत्तानुसार, कम्युनिस्ट पक्षाने आता आपल्या निर्णय घेण्याच्या पद्धती औपचारिक करण्यास सुरुवात केली आहे.

30 जून रोजी, पक्षाच्या सर्वात शक्तिशाली 24 सदस्यीय पॉलिटब्युरोने नवीन नियमांना मान्यता दिली जी पक्षाच्या “समन्वय संस्थांना” लागू होते जे धोरण निश्चित करण्यासाठी एजन्सींमध्ये समन्वय साधतात. चीनच्या राजकारणात काहीतरी शिजत आहे, कारण काही दिवसांपूर्वीच शी जिनपिंग दोन आठवड्यांहून अधिक काळ बेपत्ता आहेत.

शिन्हुआने म्हटले आहे की, या संस्था आता “मोठ्या प्रकरणांचे नियोजन, चर्चा आणि देखरेख” यावर अधिक लक्ष केंद्रित करतील. राष्ट्राध्यक्ष शी काही दैनंदिन प्रशासकीय कामे पार पाडू शकतील आणि त्यांचे सहकारी आता काही महत्त्वाच्या जबाबदाऱ्या पार पाडतील, याचे हे लक्षण असल्याचे राजकीय विश्लेषकांचे म्हणणे आहे.

शिकागो विद्यापीठातील राज्यशास्त्रज्ञ डाली यांग म्हणतात की, प्रशासकीय प्रक्रिया अधिक व्यवस्थित करण्याच्या उद्देशाने हे पाऊल उचलण्यात आले आहे. शी जिनपिंग हे अनेक महत्त्वाच्या समित्यांचे अध्यक्ष असल्याने पक्ष, सरकार आणि सुरक्षेशी संबंधित प्रत्येक आघाड्यांवर त्यांच्या उपस्थितीमुळे त्यांचा वेळ आणि लक्ष मर्यादित झाले आहे.

मात्र, बर्कले येथील कॅलिफोर्निया विद्यापीठातील तज्ज्ञ व्हिक्टर शी यांना हे पूर्णपणे मान्य नाही. त्यांच्या मते, हे बदल केवळ वरवरचे असू शकतात. किंबहुना सत्ता अजूनही शी जिनपिंग यांच्याभोवती फिरते. होय, ते आता दैनंदिन व्यवहारात काही अंतर राखत आहेत आणि धोरणांचे योग्य प्रकारे पालन केले जाईल की नाही याची खात्री करण्यासाठी एक मजबूत देखरेख यंत्रणा देखील उभी केली जात आहे.

शी यांचे जाळे आणखी मजबूत

2012 नंतर शी जिनपिंग यांनी अनेक जुन्या ‘लीडिंग स्मॉल ग्रुप्स’चे रूपांतर ‘सेंट्रल कमिशन’मध्ये केले. यामुळे पक्षाला धोरण ठरविण्याचे अधिकार तर मिळालेच, पण सरकारचे अनेक विभागही पक्षाच्या या संघटनांमध्ये सामावून घेण्यात आले. 2020 मध्ये, हाँगकाँग आणि मकाऊ प्रकरणांवरील पक्ष समितीला उच्च स्तरावर बढती देण्यात आली आणि आता त्यात राष्ट्रीय सुरक्षा आणि परराष्ट्र धोरणाशी संबंधित अधिकाऱ्यांचा समावेश आहे.

2023 पर्यंत या गटाने स्टेट कौन्सिलच्या हाँगकाँग आणि मकाऊ अफेअर्स ऑफिसचे सर्व अधिकार आपल्या ताब्यात घेतले होते. त्याचप्रमाणे आर्थिक स्थैर्य, धार्मिक धोरणे आणि डायस्पोरा चिनी समुदायांशी संपर्क या सारख्या क्षेत्रांवर पक्षाने आपली पकड मजबूत केली आहे.

शी यांचे निकटवर्तीय आता मोठ्या भूमिकेत

मार्च 2023 मध्ये केंद्रीय वित्तीय आयोग आणि केंद्रीय विज्ञान व तंत्रज्ञान आयोग या दोन महत्त्वाच्या आयोगांची स्थापना करण्यात आली. ते पंतप्रधान ली खछ्यांग आणि उपपंतप्रधान डिंग शुशियांग चालवतात. शी यांचे चीफ ऑफ स्टाफ काई ची आता केंद्रीय सायबर स्पेस अफेअर्स कमिशनचे प्रमुख आहेत. हे तेच पद आहे जे शी जिनपिंग स्वत: सांभाळत असत.

शी सत्ता सोपवत आहेत का?

या प्रश्नाचे उत्तर सध्या तरी स्पष्ट नसले तरी शी जिनपिंग चीनमध्ये सत्तेची नवी रचना निर्माण करत आहेत, हे निश्चित. त्यांच्या जवळचे लोक दैनंदिन जबाबदाऱ्या सांभाळत असले तरी मोठ्या चित्राकडे त्यांचे लक्ष आहे.