पोलिस ठाण्यात किती रजिस्टर असतात? प्रत्येक रजिस्टरचे महत्त्व काय?
पोलिस स्टेशनमध्ये कायदा आणि सुव्यवस्था राखण्यासाठी अनेक महत्त्वाची रजिस्टर ठेवली जातात. या रजिस्टरमुळे कायदेशीर प्रक्रिया सुलभ होते आणि पुराव्यांचे जतन केले जाते.
देशातील कायदा आणि सुव्यवस्था राखण्यात पोलिस स्टेशन महत्त्वाची भूमिका बजावतात. प्रत्येक पोलिस स्टेशनमध्ये दैनंदिन कामकाज, गुन्ह्यांच्या नोंदी, तपास आणि न्यायालयीन कामकाजाशी संबंधित विविध प्रकारचे रजिस्टर ठेवले जातात. हे रजिस्टर केवळ कागदोपत्री पुरावे म्हणून काम करत नाहीत तर कायदेशीर प्रक्रियेतही महत्त्वाची भूमिका बजावतात.
आपण पोलिस स्टेशन गेलो तर आपल्याला विविध प्रकारचे रजिस्टर पाहायला मिळतात. यातील कोणते रजिस्टर कशाचे आहे, त्याचा उपयोग काय, याबद्दल आज आपण जाणून घेणार आहोत.
एफआयआर रजिस्टर : हे सर्वात महत्वाचे रजिस्टर आहे. जेव्हा एखादी व्यक्ती गुन्हा दाखल करते तेव्हा त्याची माहिती या रजिस्टरमध्ये लिहिली जाते. प्रत्येक एफआयआरला एक विशिष्ट क्रमांक दिला जातो. या आधारे गुन्ह्याचा तपास सुरू होतो.
स्टेशन डायरी: या रजिस्टरमध्ये दैनंदिन घडामोडी, कर्तव्यावर असलेल्या अधिकाऱ्यांच्या वेळा, कोठडीत असलेल्या आरोपींची माहिती आणि स्टेशनभोवती फिरणाऱ्या लोकांची नोंद केली जाते.
गुन्हे नोंदवही: या नोंदवहीमध्ये विविध प्रकारचे गुन्हे कोणत्या भागात होतात याची सविस्तर माहिती ठेवली जाते. त्यात गुन्ह्याचा प्रकार, तारीख, ठिकाण, आरोपी आणि केलेली कारवाई यांचा उल्लेख असतो.
अटक रजिस्टर: विविध गुन्ह्यांसाठी पोलिसांनी अटक केलेल्या व्यक्तींची माहिती या रजिस्टरमध्ये नोंदवली जाते. त्यात आरोपीचे नाव, गुन्ह्याचा प्रकार आणि अटकेची तारीख असते.
मालमत्ता नोंदणी: या रजिस्टरमध्ये गुन्ह्यातून जप्त केलेल्या वस्तू जसे की शस्त्रे, रोख रक्कम, कागदपत्रे किंवा वाहने याची नोंद केली जाते. खटला संपल्यानंतर, न्यायालयाच्या आदेशानुसार त्या वस्तू परत केल्या जातात.
केस डायरी रजिस्टर: या रजिस्टरमध्ये तपासादरम्यान कोणती पावले उचलण्यात आली, साक्षीदारांचे कोणते जबाब घेण्यात आले आणि कोणते पुरावे सापडले याबद्दल तपशीलवार नोंदी असतात.
तक्रार नोंदवही: प्रत्येक नागरिकाची तक्रार येथे नोंदवली जाते. जरी एखादा खटला एफआयआरसाठी पात्र नसला तरी कोणतीही तक्रार चुकू नये म्हणून तो या नोंदवहीत नोंदवला जातो.
हवालत रजिस्टर: स्टेशनच्या कोठडीत ठेवलेल्या आरोपींच्या हालचाली, आरोग्य आणि अन्नाची माहिती येथे नोंदवली जाते.
या नोंदींमुळे पोलिस कायद्यानुसारच काम करत आहेत की नाही, हे तपासता येते. त्यामुळे नागरिकांची सुरक्षितता आणि पारदर्शकता टिकून राहते.
या रजिस्टरमध्ये गुन्ह्यांची संपूर्ण माहिती असल्याने, लोकांना त्यांच्या परिसरातील सुरक्षिततेची स्थिती कळते. तसेच जनता माहितीच्या अधिकाराखाली (RTI) पोलिसांना जाब विचारू शकतात.
