खेळांसेाबतच शिक्षणाची सवय वाढवेल मुलांमध्ये ‘अक्षर-ध्वनीचे’ ज्ञान; शारीरीक हालचाल असणारे शिक्षण अधिक प्रेरणादायी!
जी लहान मुल शिकतांना हालचाली करतात त्यांच्यात ‘अक्षर आणि ध्वनी’ ओळखण्याची क्षमता विलक्षण असते, असे अलीकडेच झालेल्या एका संशोधक अभ्यासातून समोर आले आहे. अर्थात चुळबुळ करत शिक्षण घेणार्या मुलांमध्ये बर्यापैकी या क्षमतांचा विकास झाल्याचे संशोधनात आढळून आले आहे.
नवी दिल्लीः डेन्मार्कच्या नॅशनल सेंटर फॉर रीडिंग यांनी कोपनहेगन भागातील 10 विवीध शाळांमध्ये शिक्षण घेणार्या विविध वर्गांच्या विद्यार्थ्यांच्या आकलन क्षमतांचा (Of comprehension abilities) अभ्यास करण्याच्या उद्देशाने संशोधन करण्यात आले. त्यांना कोपनहेगन विद्यापीठाच्या पेाषण, व्यायाम आणि क्रिडा विभागाचे सहकार्य लाभले या संशोधनातून असे निदर्शनास आले की, वाचन हे एक जटिल आणि निर्णायक कौशल्य (Critical skills) आहे. विद्यार्थी दशेतील तरुणांच्या क्षमतेवर, सामाजिक आणि जीवनावर परिणाम करते. त्यामुळे बालवयातच वाचन कौशल्य विकसित करणे गरजेचे आहे. परिणामी या संयुक्त संशोधक अभ्यासातून निघालेला निष्कर्ष एज्युकेशनल सायकॉलॉजी रिव्ह्यू या जर्नलमध्ये नुकताच प्रकाशित झाला आहे. यात, कोपेन हेगन विद्यापीठ आणि डेन्मार्कच्या नॅशनल सेंटर फॉर रीडिंगमधील संशोधकांच्या एका चमूने संपूर्ण शरीराचे शिक्षण, ज्याला मूर्त शिक्षण (Tangible learning) म्हणून ओळखले जाते, अशा मुलांच्या शब्द ऐकून आणि लिहून शिकण्याच्या क्षमतेवर सकारात्मक परिणाम होतो का यावर लक्ष केंद्रित केले आहे.
अक्षरांचे ध्वनी महत्वाचे
संशोधकांनी सांगीतले की, “आमच्या संशोधनातून असे दिसून आले की ज्या मुलांनी अक्षरांचा आवाज तयार करण्यासाठी त्यांच्या संपूर्ण शरीराचा वापर केला, ते पारंपारिक शिक्षण घेतलेल्या मुलांपेक्षा अक्षरांच्या आवाजात दुप्पट प्रवीण झाले आहेत,” असे UCPH च्या पोषण विभागाचे पीएचडी विद्यार्थी लिन डॅम्सगार्ड म्हणतात. “डॅनिशमध्ये अनेक कठीण अक्षरांचे ध्वनी आहेत आणि हे ध्वनी विशेषतः महत्वाचे आहेत कारण एकदा मुलांना त्यात तरबेज केले की, ते चांगले वाचक होतील. अर्थात व्यायाम आणि खेळ या पेक्षाही मुल वाचनात प्राविण्य मिळवू शकतात यात शंका नाही.
तीन गटात केले संशोधन
या संशोधन प्रकल्पाअंतर्गत 5 – 6 वर्षे वयाच्या 149 मुलांचा समावेश होता, ज्यांची नुकतीच शाळा सुरू झाली होती. अशा विद्यार्थ्यांना तीन गटांमध्ये विभागले गेले होते. पहिला गटातील विद्यार्थी उभा राहिला आणि अक्षरांचा आवाज तयार करण्यासाठी त्यांचे संपूर्ण शरीर वापरले. दुसरा बसलेला गट जो त्यांच्या हातांनी अक्षराचा आवाज करतो आणि तिसरा म्हणजे नियंत्रण गट ज्याला पारंपारिक, बसलेल्या सूचना मिळाल्या ज्या दरम्यान त्यांनी हाताने पत्रे लिहिली. या अभ्यासात असेही दिसून आले की, जे विद्यार्थी बसलेले असतांना हाताच्या हालचालींसह कठीण अक्षराच्या आवाजाला प्राधान्य देतात त्यांच्या प्रवीणते मध्ये नियंत्रण गटापेक्षा जास्त वाढ होते. UCPH च्या पोषण, व्यायाम आणि क्रीडा विभागाचे सहयोगी प्राध्यापक जेकब विनेके यांनी या अभ्यासाअंती सांगीतले की, मुलांना शारीरिक हालचालींचा समावेश असलेल्या शिकवण्याच्या पद्धतींमुळे अधिक प्रेरणा मिळते.
