नेपाळच्या तणावामागे चीनचा हात? सरकार विरुद्ध राजेशाही समर्थक आक्रमक
नेपाळमधील वाढती राजकीय अस्थिरता आणि राजेशाही समर्थक निदर्शने यामुळे चीनच्या भूमिकेवर प्रश्नचिन्ह उपस्थित केले जात आहे. चीनची विस्तारवादी धोरणे आणि शेजारी देशांमधील हस्तक्षेपाचा इतिहास पाहता नेपाळच्या संकटासाठी अनेक जण चीनला जबाबदार धरत आहेत. कम्युनिस्ट पक्षांमधील फूट आणि जनतेचा विश्वास गमावणे हेही या संकटाला कारणीभूत ठरत आहे.
संपूर्ण जगात कटकारस्थानांचा विणकर आणि फसवणुकीचा सुलतान समजल्या जाणाऱ्या चीनची आणखी एक गोष्टही खूप प्रसिद्ध आहे. असे मानले जाते की, चीन जिथे गेला तिथे मोठं संकट उभं राहिलं. चीनने जिथे जिथे नियंत्रण मिळवण्याचा प्रयत्न केला, त्या देशांमध्ये आणीबाणीचा काळ सुरू झाला. नेपाळचा विचार करा, नेपाळमधील निदर्शनांमध्ये चीनच्या भूमिकेचाही अप्रत्यक्षपणे विचार केला जात आहे. नेपाळमधील राजेशाही परत मिळावी, या मागणीसाठी माजी राजाचे समर्थक रस्त्यावर उतरले. या दरम्यान हिंसाचारही झाला होता, त्यानंतर नेपाळ सरकारचा तणाव वाढला आहे. नेपाळ असो, बांगलादेश असो, पाकिस्तान असो वा श्रीलंका, जिथे जिथे चीन गेला, तिथे मोठं संकट उभं राहिलं.
शेजारच्या नेपाळमध्ये राजकीय भूकंप झाला असून ते मोठ्या राजकीय संकटात सापडले आहे. हिंसाचाराच्या या घटना नेपाळमध्ये घडत आहेत हे खरे, पण त्यांच्याशी संबंधित प्रश्नांचा शेवट बीजिंगपर्यंत जातो. चीनवर प्रश्न उपस्थित केले जात आहेत कारण आतापर्यंत ज्या देशांमध्ये त्याचा हस्तक्षेप वाढला आहे किंवा जिथे त्याने पाय पसरले आहेत, तेथील राजकीय परिस्थिती स्थिर राहिलेली नाही. याचा सध्याचा पुरावा म्हणजे शेजारी देश नेपाळ, जो पुन्हा एकदा राजकीय संकटाचा सामना करत आहे.
परिस्थिती अद्याप स्थिर नाही
नेपाळच्या रस्त्यांवर सुरू असलेल्या आंदोलनादरम्यान आतापर्यंत शेकडो लोकांना अटक करण्यात आली आहे. नेपाळमध्ये राजेशाही परत यावी, या मागणीसाठी राजेशाहीचे समर्थक नेपाळच्या रस्त्यांवर निदर्शने करत आहेत. ते घोषणाबाजी करत असून जोपर्यंत सरकार आपल्या मागण्या मान्य करत नाही तोपर्यंत आंदोलन सुरूच ठेवू इच्छित आहेत.
नेपाळमधील राजेशाहीच्या मागणीवरून नेपाळ सरकार आणि राजेशाही समर्थकांमध्ये आता समोरासमोर संघर्ष सुरू आहे. एकीकडे नेपाळ सरकार आंदोलकांना शांतता राखण्याचे आवाहन करत आहे, तर दुसरीकडे नेपाळचे माजी राजे ज्ञानेंद्र शहा यांचे समर्थक राजेशाही पुन्हा प्रस्थापित करण्यावर ठाम आहेत. नेपाळ सरकारही सध्याच्या परिस्थितीबाबत चिंतेत आहे कारण शुक्रवारी राजेशाही समर्थकांच्या आंदोलनादरम्यान नेपाळच्या रस्त्यांवर प्रचंड हिंसाचार झाला होता.
शुक्रवारच्या घटनेनंतर नेपाळमधील परिस्थिती अद्याप स्थिर झालेली नाही. मात्र नेपाळ सरकार सर्व काही नियंत्रणात असल्याचा दावा करत आहे. नेपाळमधील बदललेल्या घडामोडी पाहता नेपाळमध्ये राजकीय अस्थिरतेचे वातावरण का निर्माण झाले आहे, असा प्रश्न उपस्थित होतो. नेपाळमध्ये राजकीय संकट का सुरू झाले आहे? नेपाळच्या सध्याच्या राजकीय संकटामागे चीनही खरे कारण आहे का? नेपाळमधील राजकीय संकटासाठी चीनला जबाबदार का धरले जात आहे? जगात संकटे निर्माण करणारा देश म्हणून चीनची ओळख असल्याने हे प्रश्नही उपस्थित होत आहेत.
जगाचा भू-राजकारणाचा इतिहास साक्षी आहे की, ज्याने चीनशी मैत्री केली, किंवा जो देश चीनच्या आश्रयाला गेला, त्याच वेळी त्याच्या अडचणींचे काऊंटडाऊन सुरू झाले. अर्थात त्याचा परिणाम लवकरच जाणवेल. मुत्सद्देगिरीतज्ज्ञांचे मत आहे की, चीनचे एकच उद्दिष्ट आहे आणि ते म्हणजे विस्तारवाद. हा नापाक हेतू पूर्ण करण्यासाठी चीन हडपशाहीचे धोरण अवलंबतो. आपल्या जवळ येणाऱ्या देशांमध्ये तो सर्व प्रकारे हस्तक्षेप करतो आणि तेथील राजकीय परिस्थिती अस्थिर करण्यात गुंतलेला असतो. .
नव्या परिस्थितीत नेपाळमध्ये गेल्या 17 वर्षांपासून लोकशाही आहे, ज्याला चीन आपल्या राजकीय सिद्धांताचा आधार घेत आहे. चीनला नेपाळला सर्वार्थाने आपले आश्रयस्थान ठेवायचे आहे. चीनच्या राजकीय तत्त्वांवरील विश्वासामुळेच नेपाळमधील लोकशाहीचे स्तंभ थरथरत आहेत. गेल्या काही दशकांत चीनचा गुदमरणे नेपाळसाठी अत्यंत कटू ठरले आहे. नेपाळमधील परिस्थिती अशी झाली आहे की, राजेशाही आणि लोकशाहीचे समर्थक आता समोरासमोर उभे आहेत.
सीपीएन-यूएमएलच्या हजारो कार्यकर्त्यांनी राजेशाहीविरोधात लोकशाहीच्या बाजूने निदर्शने केली. सीपीएन-यूएमएल समर्थक आंदोलकांनी ओली सरकारच्या समर्थनार्थ मोटारसायकल रॅली काढली. यापूर्वी ज्या ठिकाणी राजेशाही समर्थकांनी आंदोलन केले होते, त्याच ठिकाणी लोकशाही समर्थकांचे हे आंदोलनही करण्यात आले. नेपाळचे पंतप्रधान केपी शर्मा ओली हे सीपीएन-यूएमएल अर्थात नेपाळ कम्युनिस्ट पार्टी युनिफाइड मार्क्सवादी-लेनिनिस्टचे नेते आणि या पक्षाचे अध्यक्षही आहेत. नेपाळमधील सध्याच्या परिस्थितीमुळे पंतप्रधान केपी शर्मा ओली यांच्या अडचणी वाढल्या आहेत.
