सकाळी, दुपारी, संध्याकाळी की रात्री… शालेय मुलांसाठी अभ्यासाची सर्वात योग्य वेळ कोणती?
मुलांनी सकाळी लवकर उठून अभ्यास करावा' ही जुनी विचारसरणी आता बदलली आहे. प्रत्येक मुलाची एकाग्रता आणि शिकण्याची क्षमता वेगवेगळी असते. त्यामुळे, तुमच्या मुलासाठी अभ्यासाची योग्य वेळ कोणती, हे जाणून घेणे महत्त्वाचे आहे
‘मुलांनी सकाळी लवकर उठून अभ्यास करावा’ हे आपण आपल्या आजी-आजोबांपासून ऐकत आलो आहोत. सकाळी मन ताजे असल्याने गोष्टी लवकर आणि जास्त काळ लक्षात राहतात, असे मानले जाते. ही बाब बऱ्याच अंशी खरी असली तरी, बदलत्या जीवनशैलीमुळे आता अभ्यासाच्या पद्धती आणि वेळाही बदलल्या आहेत. आजकालची नवीन पिढी रात्री उशिरापर्यंत जागी राहते, त्यामुळे सकाळी लवकर उठून अभ्यास करणे त्यांना कठीण जाते. अशा परिस्थितीत, शालेय मुलांसाठी अभ्यासाची सर्वात योग्य वेळ कोणती, याबद्दल अनेक पालक आणि विद्यार्थी संभ्रमात पडतात.
अभ्यासासाठी योग्य वेळ कोणती? प्रत्येक वेळेचे फायदे आणि तोटे:
मुलांची शाळेची वेळ, खेळण्याची वेळ आणि विश्रांतीचा विचार करून एक संतुलित दिनचर्या (Balanced Routine) बनवणे आवश्यक आहे.
1. सकाळी (5:00 AM – 9:00 AM):
फायदे: सकाळी मेंदू ताजेतवाने असतो, ज्यामुळे एकाग्रता आणि स्मरणशक्ती (Memory Retention) वाढते. वैज्ञानिक अभ्यासानुसार, सकाळी नवीन गोष्टी शिकण्यासाठी हा सर्वोत्तम काळ आहे. शांत वातावरणामुळे व्यत्यय कमी असतात. सकाळी अभ्यास केल्याने दिवसाची सुरुवात सकारात्मक होते आणि आत्मविश्वास वाढतो.
तोटे: लहान मुलांसाठी (6-12 वर्षे) सकाळी लवकर उठणे कठीण होऊ शकते, खासकरून जर ते रात्री उशिरा झोपले असतील. शाळेच्या वेळेमुळे अभ्यासासाठी मर्यादित वेळ मिळू शकतो.
2. दुपारी (12:00 PM – 4:00 PM):
फायदे: शाळेतून आल्यानंतर लगेच मुले गृहपाठावर लक्ष केंद्रित करू शकतात. सामाजिक विज्ञान, भाषा किंवा प्रोजेक्ट वर्क यांसारख्या विषयांवर लक्ष देण्यासाठी दुपारची वेळ चांगली असते. दुपारच्या जेवणानंतर मेंदूला ग्लुकोज मिळाल्याने एकाग्रता वाढते.
तोटे: शाळेतून आल्यावर थकवा किंवा झोप येण्याची शक्यता असते. दुपारी खेळण्याची किंवा मित्रांसोबत वेळ घालवण्याची इच्छा होऊ शकते.
कोणासाठी योग्य: सकाळी शाळेत व्यस्त असणारी लहान मुले (6-10 वर्षे); निबंध लेखन किंवा प्रोजेक्टसारखी सर्जनशील कामे करू इच्छिणारे.
3. संध्याकाळी (4:00 PM – 7:00 PM):
फायदे: शाळा आणि खेळल्यानंतर मुले ‘रिलॅक्स’ (Relax) होतात, ज्यामुळे अभ्यासासाठी ऊर्जा मिळते. संध्याकाळची वेळ रिव्हिजन, नोट्स बनवण्यासाठी किंवा कमी कठीण विषयांसाठी (जसे की मराठी, इंग्रजी) चांगली असते. पालक किंवा ट्यूटर्सचे मार्गदर्शन उपलब्ध असते.
तोटे: मित्रांसोबत वेळ घालवणे किंवा टीव्ही/मोबाईलमुळे लक्ष विचलित होऊ शकते. दिवसभराच्या ॲक्टिव्हिटीजमुळे थकवा जाणवू शकतो.
4. रात्री (8:00 PM – 10:00 PM):
फायदे: कठीण विषय किंवा सखोल अभ्यासासाठी रात्रीचे शांत वातावरण सर्वोत्तम असते. दिवसाची सर्व कामे पूर्ण झाल्यावर मुले अभ्यासावर पूर्णपणे लक्ष केंद्रित करू शकतात.
तोटे: रात्री उशिरापर्यंत अभ्यास केल्याने झोपेवर परिणाम होऊ शकतो, जो मेंदूच्या आरोग्यासाठी हानिकारक आहे. मुलांसाठी किमान 7-8 तासांची झोप आवश्यक आहे. लहान मुलांना रात्री एकाग्रता राखणे कठीण होऊ शकते.
प्रत्येक वयोगटातील मुलांनी कधी अभ्यास करावा?
- 6-10 वर्षे (प्रायमरी): दुपार किंवा संध्याकाळी 1 – 1.5 तास अभ्यास करा.
- 11-14 वर्षे (मिडिल स्कूल): सकाळी किंवा संध्याकाळी 1 – 2 तास अभ्यास करा.
- 15-18 वर्षे (हायस्कूल): सकाळी 1 – 2 तास आणि संध्याकाळी 1 – 2 तास अभ्यास करा.
( डिस्क्लेमर : या आर्टिकलमध्ये देण्यात आलेली माहिती व उपाय हे सामान्य ज्ञानावर आधारित आहेत. आमचा याला दुजोरा नाही. ते अवलंबण्यापूर्वी तज्ज्ञांचा सल्ला जरूर घ्यावा.)
