पाकिस्तानकडे तेलाचा मोठा साठा आहे का? भवितव्य बदलेल? जाणून घ्या

सहसा पाकिस्तानातून तेलाची बातमी तेव्हाच येते जेव्हा आधीच चढ्या दराने विकल्या जाणाऱ्या पेट्रोल आणि डिझेलच्या किमती वाढतात, पण अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांना नोबेल पारितोषिकाचे स्वप्न दाखविल्यानंतर पाकिस्तानने त्यांना तेलाचे स्वप्न दाखविले आहे, त्यामुळेच भारतीय उत्पादनांवर 25 टक्के शुल्क आणि दंड लावण्याची घोषणा केल्यानंतर दुसऱ्याच दिवशी पाकिस्तानने त्यांना तेलाचे स्वप्न दाखविले आहे.

ट्रम्प यांनी ही घोषणा केली. ट्रम्प म्हणाले की, अमेरिकेने एक करार केला आहे ज्याअंतर्गत ते पाकिस्तानचे ‘प्रचंड तेल साठे’ विकसित करण्यासाठी एकत्र काम करतील.

ट्रुथ सोशलवर शेअर केलेल्या ट्रम्प यांच्या वक्तव्यात पाकिस्तान एक दिवस भारताला तेल विकू शकतो, असे धक्कादायक संकेत देण्यात आले होते. या धाडसी दाव्यामुळे पाकिस्तानच्या खऱ्या तेलक्षमतेवरील चर्चेला उधाण आले आहे. एक असा विषय जो अजूनही वास्तवापेक्षा अधिक आशेवर अवलंबून आहे.

ट्रम्प यांनी आपल्या सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मवरील पोस्टमध्ये म्हटले आहे की, अमेरिका आणि पाकिस्तान भागीदारीचे नेतृत्व करणाऱ्या तेल कंपनीची निवड करण्याच्या प्रक्रियेत आहेत. ज्याचा उद्देश पाकिस्तानच्या तेलसंपत्तीचा विकास करणे हा आहे. ट्रम्प यांनी या कराराचे वर्णन ‘भविष्यकालीन ऊर्जा आघाडी’ असे करताना लिहिले की, “कुणास ठाऊक, कदाचित कधीतरी ते भारताला तेल विकतील!”

ट्रम्प यांनी मोठे दावे केले असले तरी पाकिस्तानने अद्याप आपल्या अफाट तेलसाठ्याची पुष्टी केलेली नाही आणि जमिनीवरील वास्तव हे आहे की शेजारच्या देशाकडे तेल आणि वायूचे साठे अत्यंत मर्यादित आहेत. यूएस एनर्जी इन्फॉर्मेशन अ‍ॅडमिनिस्ट्रेशन (ईआयए) आणि वर्ल्डोमीटरच्या आकडेवारीनुसार, 2016 पर्यंत पाकिस्तानकडे 353.5 दशलक्ष बॅरल तेलसाठा होता, ज्यामुळे तो जागतिक आणि जगात 52 व्या स्थानावर होता.

त्यात एकूण साठ्याच्या केवळ 0.021 टक्के साठा आहे. सध्याच्या वापराच्या पातळीवर (दररोज सुमारे 556,000 बॅरल) हा साठा आयात किंवा नवीन शोधांशिवाय दोन वर्षांपेक्षा कमी काळ देशांतर्गत मागणी पूर्ण करण्यास सक्षम असेल. पाकिस्तानात तेलाचे दैनंदिन उत्पादन सुमारे 88 हजार बॅरल आहे. जे राष्ट्रीय वापरापेक्षा खूपच कमी आहे. ज्यामुळे देशाला आपल्या गरजेच्या जवळपास 85 टक्के तेल आयात करावे लागते.

ट्रम्प यांचे हे वक्तव्य पाकिस्तानच्या ऑफशोर सिंधू खोऱ्यातील नुकत्याच झालेल्या भूगर्भीय सर्वेक्षणांवर आधारित असू शकते, जिथे भूकंपीय आकडेवारीने संभाव्य हायड्रोकार्बन निर्मितीकडे लक्ष वेधले आहे. मित्र राष्ट्राच्या सहकार्याने करण्यात आलेल्या तीन वर्षांच्या सर्वेक्षणात तेल आणि वायूचे अंश असलेले पाण्याखालील मोठे घटक ओळखले गेले आहेत.

सौदी अरेबिया आणि इराणनंतर जगातील पहिल्या चार अभयारण्यांमध्ये त्याचा समावेश होऊ शकतो. मात्र, या दाव्यांना अद्याप दुजोरा मिळालेला नाही. कोणत्याही व्यावसायिक ड्रिलिंगने या संसाधनांची उपस्थिती, आकार किंवा गुणवत्तेची पुष्टी केलेली नाही. ते तांत्रिकदृष्ट्या राखीव नाहीत, कारण त्यांचा विकास करण्याची कोणतीही योजना नाही, असा इशारा तज्ज्ञांनी दिला आहे.

खरे तर तेलाच्या प्रचंड साठ्याचा खोटारडेपणा पाकिस्तानचे माजी पंतप्रधान इम्रान खान यांच्या काळात जन्माला आला होता. मार्च 2019 मध्ये इम्रान खान यांनी समुद्रकिनाऱ्यावर ‘संभाव्य मोठा शोध’ लावण्याची घोषणा केली होती आणि ते आशियातील सर्वात मोठे तेल आणि वायू साठे असल्याचे वर्णन केले होते.

कराचीतील डॉन वृत्तपत्रातील 2024 च्या वृत्तानुसार, इम्रान खान यांच्या घोषणेनंतर काही तासांतच पेट्रोलियम विभागाने त्याचा इन्कार केला आणि सांगितले की, खोदकामाचा अपेक्षित परिणाम झाला नाही. ईएनआय, पाकिस्तान पेट्रोलियम लिमिटेड आणि ऑइल अँड गॅस डेव्हलपमेंट कंपनी लिमिटेड यांनी 5,500 मीटरपेक्षा जास्त खोदकाम केले, परंतु तेल किंवा वायूचा साठा आढळला नाही. एका अधिकाऱ्याने डॉनन्यूज टीव्हीला सांगितले की, “आता खोदकाम थांबवण्यात आले आहे.

तज्ञांचा अंदाज आहे की ऑफशोर साइट्सची पुष्टी आणि विकास सुरू करण्यासाठी 5 अब्ज डॉलर ते 4-5 वर्षे लागू शकतात. पाईपलाईन, रिफायनरी, बंदरे अशा पायाभूत सुविधांसाठी अधिक भांडवलाची गरज भासणार आहे. यात 126 अब्ज डॉलरचे परकीय कर्ज आणि 17.5 अब्ज डॉलर्सचे (2023) उच्च ऊर्जा आयात बिल यांचा समावेश आहे. शुद्धीकरण क्षमताही मर्यादित आहे. पाकिस्तानच्या सध्याच्या रिफायनरीमध्ये दररोज सुमारे साडेचार लाख बॅरल तेलाचे उत्पादन होते, जे आधीच देशांतर्गत गरजांचा बोजा आहे.