सतत AI चा वापर केल्याने काय होत ? वाचाल तर वापर थांबवाल!

AI

कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) आज ऑफिसेसमध्ये मोठ्या प्रमाणात वापरली जाते. ईमेल लिहिण्यापासून ते संशोधन आणि निर्णय घेण्यापर्यंत AI माणसाला मदत करते. पण याच AI मुळे आपली स्वतःची विचारशक्ती (क्रिटिकल थिंकिंग) कमी होत असल्याचा दावा मायक्रोसॉफ्ट आणि कार्नेगी मेलन युनिव्हर्सिटीच्या ताज्या संशोधनातून समोर आला आहे. या संशोधनात 319 व्यावसायिकांचा समावेश होता. त्यांनी 936 वास्तविक उदाहरणांद्वारे AI चा वापर कसा करतात, हे सांगितले.

संशोधन सांगते की, AI वर जास्त अवलंबून राहिल्याने माणसाची स्वतःहून विचार करण्याची आणि समस्या सोडवण्याची क्षमता कमकुवत होऊ शकते. चला, या संशोधनाचे महत्त्वाचे मुद्दे आणि त्याचे परिणाम समजून घेऊ.

AI मुळे विचारशक्तीवर कसा परिणाम होतो?

संशोधनात असे दिसून आले की, जे लोक AI वर जास्त विश्वास ठेवतात, ते AI च्या उत्तरांची तपासणी कमी करतात. उलट, ज्यांना स्वतःच्या कौशल्यांवर विश्वास आहे, ते AI च्या उत्तरांचे बारकाईने मूल्यमापन करतात. उदाहरणार्थ, एका सहभागीने सांगितले की, त्याने ChatGPT ने तयार केलेले कामगिरी मूल्यांकन (परफॉर्मन्स रिव्ह्यू) तपासले, कारण त्याला चुकीची माहिती पाठवण्याची भीती होती. दुसऱ्या एकाने सांगितले की, त्याला AI ने तयार केलेला ईमेल पुन्हा लिहावा वाटला, जेणेकरून त्याच्या बॉसला तो योग्य वाटेल. अनेकांनी AI ची उत्तरे यूट्यूब, विकिपीडिया यांसारख्या स्रोतांवर तपासली. यावरून असे दिसते की, AI ची उत्तरे नेहमीच परिपूर्ण नसतात आणि त्यांना मानवी तपासणीची गरज असते.

AI मुळे कामाचा वेग वाढतो, पण यामुळे रोजच्या कामात विचारशक्तीचा वापर कमी होतो. संशोधनानुसार, 62% सहभागींनी सांगितले की, AI वापरताना त्यांना कमी विचार करावा लागतो, विशेषतः साध्या किंवा कमी महत्त्वाच्या कामांमध्ये. यामुळे मेंदूचे “स्नायू” कमकुवत होतात. जेव्हा एखादी गुंतागुंतीची समस्या येते, तेव्हा AI वर अवलंबून असलेले लोक स्वतःहून उपाय शोधण्यात कमी सक्षम ठरतात. याला संशोधकांनी “कॉग्निटिव्ह अ‍ॅट्रॉफी” (मेंदूच्या क्षमतेचा ऱ्हास) असे नाव दिले आहे.

AI चा वापर आणि त्याचे परिणाम

AI चा वापर तीन मुख्य प्रकारांत दिसतो: निर्मिती (क्रिएशन), माहिती संकलन (इन्फॉर्मेशन) आणि सल्ला (अ‍ॅडव्हाइस). उदाहरणार्थ, शिक्षक डल्ल-ई (DALL-E) सारख्या AI चा वापर हात धुण्याविषयी प्रेझेंटेशनसाठी चित्रे तयार करण्यासाठी करतात. वकील ChatGPT चा वापर कायद्यांचे संशोधन करण्यासाठी करतात. व्यापारी नव्या रणनीतींसाठी सल्ला घेतात. पण AI च्या उत्तरांवर आंधळा विश्वास ठेवल्याने चुका होण्याचा धोका वाढतो. संशोधनात असेही आढळले की, AI वापरणारे लोक एकाच कामासाठी कमी वैविध्यपूर्ण परिणाम देतात. यामुळे सर्जनशीलता आणि नावीन्य कमी होण्याची भीती आहे.
36% सहभागींनी सांगितले की, ते AI च्या जोखमी लक्षात घेऊन स्वतः विचार करतात. पण 58 जणांना माहिती तपासण्यात अडचणी आल्या, कारण त्यांच्याकडे पुरेसे क्षेत्रीय ज्ञान नव्हते. 72 जणांना AI च्या उत्तरांमध्ये सुधारणा करणे अवघड गेले. यावरून असे दिसते की, AI चा वापर करताना योग्य प्रशिक्षण आणि ज्ञान असणे गरजेचे आहे.

ऑफिसमध्ये काय बदल होतील ?

AI मुळे ऑफिस बदलत आहे. आता माहिती गोळा करण्याऐवजी ती तपासण्यावर आणि AI च्या उत्तरांना कामात बसवण्यावर भर आहे. यामुळे कामाची भूमिका बदलत आहे. आता कर्मचारी काम करणारे न राहता AI चे “निरीक्षक” बनत आहेत. यासाठी नव्या कौशल्यांची गरज आहे, जसे की AI च्या उत्तरांचे मूल्यमापन आणि त्यात सुधारणा करणे. संशोधक सुचवतात की, AI टूल्स अशी बनवली पाहिजेत की, ती वापरकर्त्यांना विचार करण्यास प्रवृत्त करतील. उदाहरणार्थ, AI ने दिलेल्या उत्तरांचे तर्क आणि मर्यादा स्पष्ट करणारी वैशिष्ट्ये असावीत.