आम आदमी असो की राष्ट्रपती… प्रत्येकाच्या वाहनांची नंबर प्लेट वेगळ्या रंगाची का असते?

नवी दिल्ली : कोणत्याही वाहनासाठी त्याची नंबर प्लेट खूप महत्त्वाची असते. नंबर प्लेट्सबाबत (number plate) भारतात काही ठोस नियम बनवले गेले आहेत, ज्यामुळे वाहनांच्या उपयुक्ततेच्या आधारावर, नोंदणी प्लेटच्या आकारापासून त्याच्या रंगापर्यंत (different colors) फरक दिसतो. नंबर प्लेट केवळ वाहनाच्या नोंदणीशी संबंधित माहिती दर्शवत नाही तर ते वाहन कोणत्या विशिष्ट व्यक्तीशी, विभागाशी किंवा श्रेणीशी संबंधित आहे याची माहिती देखील देतात.

आज आपण भारतात वापरल्या जाणार्‍या वेगवेगळ्या प्रकारच्या नंबर प्लेटबद्दल जाणून घेऊया. सामान्य माणसापासून ते राजकारणी आणि लष्करापर्यंत प्रत्येकासाठी वेगवेगळ्या नंबर प्लेट वापरण्याची तरतूद आहे. चला तर मग या नंबर प्लेट्सबद्दल सविस्तर माहिती समजून घेऊ.

नंबर प्लेटचे किती प्रकार आहेत ?

त्यावर दर्शविलेल्या क्रमांकांवरून वाहनाची नंबर प्लेट समजून घेण्याबरोबरच, हे देखील जाणून घेणे आवश्यक आहे की भारतात वेगवेगळ्या प्रकारच्या नंबर प्लेट्स आहेत, ज्या त्यांच्या रंग कोडद्वारे (color code) ओळखल्या जातात.

पांढरी नंबर प्लेट :

खासगी वाहनांसाठी पांढऱ्या पार्श्वभूमीच्या नंबर प्लेटचा वापर केला जातो. जसे की वैयक्तिक कार, मोटरसायकल किंवा स्कूटर इत्यादी वाहने. यासाठी पांढऱ्या पार्श्वभूमीवर काळ्या रंगात नोंदणी क्रमांक लिहिलेला असतो. जसे आपण सामान्यतः सर्व खासगी वाहनांवर पाहतो.

पिवळी नंबर प्लेट : 

बस, ट्रक, टॅक्सी इत्यादी कमर्शिअल किंवा व्यावसायिक वाहनांसाठी पिवळ्या रंगाच्या नंबर प्लेटचा वापर केला जातो. अशा नंबर प्लेटवर पिवळ्या पार्श्वभूमीवर काळ्या रंगात नोंदणी क्रमांक लिहिलेला असतो. खासगी वाहनांपेक्षा व्यावसायिक वाहने वेगळे करण्यासाठी भारतात पिवळी नंबर प्लेट प्रणाली सुरू करण्यात आली. खासगी वाहनांमध्ये वापरल्या जाणार्‍या पांढऱ्या रंगापेक्षा तो सहज ओळखता येत असल्याने पिवळा रंग निवडण्यात आला. रंगाव्यतिरिक्त, पिवळ्या रंगाच्या नंबर प्लेटचे स्वरूप देखील खासगी वाहनांपेक्षा वेगळे आहे. पिवळ्या पाट्या सहसा दोन-अक्षरी राज्य कोडने सुरू होतात, ज्यानंतर चार-अंकी नोंदणी क्रमांक येतो.

हिरव्या रंगाची नंबर प्लेट :

शून्य उत्सर्जन वाहनांसाठी म्हणजेच इलेक्ट्रिक वाहनांसाठी हिरव्या नंबर प्लेटचा वापर केला जातो. ते नियमित ICE (पेट्रोल-डिझेल) वर चालणाऱ्या वाहनांपेक्षा वेगळे करण्यासाठी डिझाइन केले गेले आहे. देशातील रस्त्यांवर हिरवी नंबर प्लेट असलेल्या वाहनांच्या संख्येत झपाट्याने वाढ होत आहे, विशेषत: दुचाकी विभागात जास्त वाढ होतााना दिसते. हिरव्या पार्श्वभूमीवर भगव्या रंगात लिहिलेली अक्षरे आहेत. याशिवाय भगव्या रंगाच्या कमळाचेही प्रतीक आहे, ज्याची पाने हिरव्या रंगाची असतात.

लाल नंबर प्लेट : 

तुम्हाला लाल रंगाच्या नंबर प्लेट्स क्वचितच दिसतील, साधारणपणे ही नंबर प्लेट तात्पुरती नोंदणी केलेल्या वाहनांसाठी किंवा वाहनांच्या चाचणीसाठी वापरली जाते. या वाहनाचा कायमस्वरूपी नोंदणी क्रमांक जारी केला गेला नाही, याची लाल रंगाची नंबर प्लेट पुष्टी करते. वाहन उत्पादक कंपन्यांकडून वाहने लाँच करण्यापूर्वी चाचणी केलेल्या वाहनांवरही ही नोंदणी प्लेट दिसते. प्रादेशिक परिवहन कार्यालयाकडे (आरटीओ) नोंदणी न केलेल्या परंतु सार्वजनिक रस्त्यावर विविध कारणांसाठी वापरल्या जात असलेल्या वाहनांना या प्लेट्स दिल्या जातात.

ॲरो असलेली नंबर प्लेट :

रस्त्याने चालताना तुम्हाला असे एखाद्या वाहनाच्या नंबर प्लेटवर ॲरो (Arrow) दिसला तर ते वाहन सैन्याशी संबंधित आहे असे समजावे. या प्रकारची नंबर प्लेट फक्त लष्कराच्या वाहनांसाठी वापरली जाते. सशस्त्र दलाच्या नंबर प्लेट्स संरक्षण मंत्रालयाद्वारे जारी केल्या जातात आणि सैन्य, नौदल, हवाई दल किंवा भारतीय सशस्त्र दलाच्या इतर शाखांच्या सदस्यांना प्रदान केलेल्या सर्व वाहनांसाठी आवश्यक असतात.

निळी नंबर प्लेट : 

भारतात, दूतावास किंवा वाणिज्य दूतावास यांसारख्या परदेशी राजनैतिक मिशनशी संबंधित वाहनांवर निळ्या परवाना प्लेटचा वापर केला जातो. निळ्या लायसन्स प्लेट्समध्ये अक्षरे आणि अंक असतात आणि जिथे ते वाहन बनवले गेले आहे, त्यानुसार  त्यांच्याकडे एक लोगो किंवा चिन्ह देखील असू शकते. आंतरराष्‍ट्रीय कायद्यान्‍वये, निळा परवाना फलक असल्‍या कारना काही अधिकार आणि संरक्षण दिले जाते. याचा अर्थ असा की त्यांना सामान्यतः स्थानिक कर, टोल किंवा इतर कर भरावे लागत नाहीत. येथे हे लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे की परदेशी राजनैतिक मिशनच्या सर्व वाहनांना निळ्या नंबर प्लेट्स दिल्या जात नाहीत.

काळी नंबर प्लेट :

काळ्या रंगाच्या नंबर प्लेट्सचा वापर व्यावसायिक वाहनांसाठी केला जातो ज्या स्वयं-चालित (Self Driven) भाड्याने दिल्या जातात. ज्यांना स्वतः कार चालवायची आहे त्यांना ही वाहने भाड्याने दिली जातात. काळ्या नंबर प्लेट्सच्या वापरासंबंधीचे नियम भारतातील राज्यानुसार भिन्न असू शकतात. काही राज्यांमध्ये, ट्रक किंवा बस यांसारख्या इतर प्रकारच्या व्यावसायिक वाहनांसाठीही काळ्या नंबर प्लेटचा वापर केला जातो.