सोने-हिऱ्याला विसरा! ‘हा’ आहे जगातील सर्वात महागडा धातू, जाणून घ्या कारण
जगात सर्वात महागड्या धातूबद्दल विचार केल्यास तुमच्या मनात सोनं, हिरा किंवा प्लॅटिनम ही नावे डोळ्यासमोर येतात, नाही का? पण तुम्हाला हे ऐकून धक्का बसेल की, असे अनेक धातू आहेत, ज्यांची किंमत सोनं-हिरण्यापेक्षाही कित्येक पटीने जास्त आहे. मग, ही नेमकी कोणती धातू आहे, चला जाणून घेऊया...
जगात सर्वात महागड्या धातूचा उल्लेख झाल्यावर आपल्या डोळ्यासमोर सोनं, प्लॅटिनम किंवा हिराच येतो. पण तुम्हाला हे ऐकून आश्चर्य वाटेल की, याहूनही कितीतरी पटीने महागड्या धातू आपल्या पृथ्वीवर अस्तित्वात आहेत. यापैकी काही धातूंची किंमत तर इतकी जास्त आहे की, केवळ एक मिलीग्रामसाठीही कोट्यवधी रुपये मोजावे लागतात. याच अत्यंत मौल्यवान धातूंमध्ये ‘रोडियम’ (Rhodium) या धातूचा समावेश होतो, जे आपल्या अपवादात्मक गुणधर्मांमुळे आणि दुर्मीळतेमुळे जगात सर्वात महाग मानले जाते.
रोडियमची वाढती किंमत आणि दुर्मीळता:
रोडियमची खासियत म्हणजे याला कधीही गंज लागत नाही. सोन्याच्या तुलनेत याची उपलब्धता अत्यंत कमी असल्याने, त्याची किंमत नेहमीच सोन्यापेक्षा जास्त असते. अलिकडच्या वर्षांत रोडियमची किंमत गगनाला भिडली आहे; २०२४ मध्ये प्रति ग्रॅम रोडियमची किंमत सुमारे ₹१२,४१६ पर्यंत पोहोचली होती, जी सोन्याच्या दीडपट जास्त आहे. याच्या दुर्मीळतेमुळे आणि वाढत्या मागणीमुळे याला ‘धातूंचा हिरा’ म्हटले जाते. मुख्यतः दक्षिण आफ्रिका आणि रशियामध्ये याचे उत्खनन केले जाते, पण तेही अत्यंत मर्यादित प्रमाणात.
रोडियमचे उपयोग:
रोडियमचा वापर प्रामुख्याने ऑटोमोबाइल उद्योगात ‘कॅटलिस्ट कन्व्हर्टर्स’ मध्ये होतो. हे प्रदूषण कमी करण्यास मदत करते. याशिवाय, दागिन्यांमध्ये पांढऱ्या सोन्याला (White Gold) अधिक चमक देण्यासाठी याचा वापर केला जातो, कारण ते सोन्याला एक सुंदर आणि चमकदार फिनिश देते.
रोडियम: एक धोकादायक आणि दुर्मीळ धातू:
याच संदर्भात, रेडियम (Radium) नावाच्या आणखी एका धातूबद्दलही माहिती घेणे महत्त्वाचे आहे, ज्याचा उल्लेख लेखात आहे, पण तो रोडियमपेक्षा वेगळा आहे. रेडियम हा एक रेडिओॲक्टिव्ह धातू आहे, जो नैसर्गिकरित्या युरेनियमच्या खडकांतून खूप कमी प्रमाणात मिळतो. याला काढणे आणि शुद्ध करणे ही एक अत्यंत जटिल आणि धोकादायक प्रक्रिया आहे. पृथ्वीवर याची कमतरता असल्यामुळे ते अत्यंत मौल्यवान ठरते आणि ते सहजपणे खरेदी करणे शक्य नाही.
19 व्या शतकात रेडियमचा वापर वैद्यकीय क्षेत्रात, विशेषतः कॅन्सरसारख्या गंभीर आजारांच्या उपचारात केला जात होता, कारण यातून ‘गामा किरणे’ बाहेर पडतात. तसेच, स्वतःहून चमकणाऱ्या रंगांमध्ये, विमानांच्या स्विचमध्ये, घड्याळांच्या डायलमध्ये आणि काही प्रमाणात टूथपेस्ट व केसांच्या क्रीममध्येही याचा वापर केला जात होता. मात्र, याचे रेडिओॲक्टिव्ह गुणधर्म आरोग्यासाठी धोकादायक असल्याने, नंतर याचा पेंट, कपडे आणि औषधांमध्ये वापर थांबवण्यात आला. आजकाल याचे उत्पादन खूप कमी होते, कारण याचे उपयोग मर्यादित आहेत आणि त्याचे धोके जास्त आहेत.
थोडक्यात, रोडियमसारख्या धातू आपल्या पृथ्वीवरील दुर्मीळ खजिन्याचा भाग आहेत, ज्यांची किंमत त्यांच्या दुर्मिळतेमुळे आणि विशेष गुणधर्मांमुळे सोन्या-चांदीलाही मागे टाकते.
