90 टक्के लोकांना माहिती नाही, अंतराळातून परतणारी याने समुद्रात का उतरतात? जाणून घ्या

Spacecraft Splashdown: भारताचे शुभांशू शुक्ला आणि इतर तीन अंतराळवीरांना घेऊन जाणारे स्पेसएक्स ड्रॅगन अंतराळयान ‘ग्रेस’ आता परत येत आहे. आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकाच्या हार्मोनी मॉड्यूलमधून 14 जुलै रोजी दुपारी 4 वाजून 35 मिनिटांनी हे यान उतरले.

ग्रेस ड्रॅगन हे अंतराळयान मंगळवारी दक्षिण कॅलिफोर्नियाच्या किनाऱ्याजवळ पॅसिफिक महासागरात झेप घेणार आहे. ‘ग्रेस’ समुद्रात उतरल्यानंतर लगेचच रिकव्हरी टीमचे जहाज दाखल होईल. क्रूच्या तब्येतीवर लक्ष ठेवून त्यांना ह्युस्टनला पाठवण्यात येणार आहे. अंतराळातून परतणाऱ्या अंतराळवीरांना सुमारे 10 दिवस पृथ्वीवर क्वारंटाईन आणि पुनर्वसनात ठेवले जाते.

भारतीय वेळेनुसार आज दुपारी 3 वाजता हा कार्यक्रम पार पडण्याची शक्यता आहे. विज्ञानाच्या भाषेत स्प्लॅशडाऊन म्हणजे पाण्यात उतरणे. पण अंतराळवीरांचे विमान पाण्यात का सोडले जाते, पृथ्वीवर का नाही, असा प्रश्न प्रत्येकाच्या मनात असतो. खरं तर अंतराळयानात, म्हणजेच अंतराळ विमानात उतरण्यामागे एक लॉजिक आहे, जे महत्त्वाचं मानलं जातं. ते काय आहे, याची माहिती पुढे वाचा.

अंतराळातून विमान आल्यावर पॅराशूटच्या साहाय्याने ते पाण्यात उतरवले जाते. या प्रक्रियेला स्प्लॅशडाउन म्हणतात. आता स्प्लॅशडाऊन का केले जाते ते समजून घ्या. वास्तविक, जेव्हा यान पृथ्वीच्या वातावरणात प्रवेश करते तेव्हा त्याचा वेग ताशी हजारो किलोमीटर असतो. यामुळे अंतराळयानाचे नुकसान होऊ शकते. अशा वेळी अंतराळयानाला विशेष उष्णता कवचाने संरक्षण दिले जाते. वातावरणात प्रवेश केल्यानंतर अंतराळयानाचा वेग कमी करण्यासाठी पॅराशूटचा वापर केला जातो. स्पेस कॅप्सूल समुद्रात कोसळेपर्यंत तो ताशी 15 ते 20 मैल वेगाने तुलनेने संथ गतीने प्रवास करत असतो. नासा वेग कमी करण्यासाठी एरोब्रेकिंग नावाचे तंत्र वापरते.

अंतराळयान पाण्यात सोडले जाते कारण पाणी नैसर्गिक कुशीचे काम करते आणि जेव्हा यान पाण्यात उतरते तेव्हा त्याला जमिनीपेक्षा कमी धक्का बसतो. असे घडते. त्यामुळेच नासा, स्पेस एक्स आणि इतर अंतराळ संस्था पाण्यात किंवा समुद्रात उड्या मारतात.

साहजिकच जर तुम्ही समुद्रात जात असाल आणि काही मैलांवर तुमचा अंदाज चुकीचा असल्याचे लक्षात आले तर काळजी करण्याचे कारण नाही, तिथे भरपूर वाव आहे. अंतराळात यान उतरवण्याचा सर्वात मोठा फायदा म्हणजे त्याचा पृष्ठभाग सामान्य आणि सुरक्षित असतो. त्याचबरोबर डोंगर, उतार किंवा जमिनीवरील रुक्षतेमुळे अपघात होऊ शकतात.

जमिनीवर उतरणे अधिक सुरक्षित ठरू शकते, जमीन खडबडीत असली तरी पॅराशूटच्या साहाय्याने सुरक्षित लँडिंग करता येते, असे काही तज्ज्ञांचे मत आहे. त्याचबरोबर पाण्यात गडबड झाल्यास बाहेर पडणे अवघड होऊ शकते.

दुसरीकडे, रिकाम्या आणि मोकळ्या समुद्राच्या स्वतःच्या समस्या आहेत. त्यांना शोधून सुरक्षित ठेवण्यासाठी नौदलाच्या अनेक जहाजांच्या एकत्रित प्रयत्नांची आवश्यकता होती, ज्यासाठी कोट्यवधी डॉलर्स खर्च आले. उदाहरणार्थ, 1962 मध्ये, अरोरा 7 निर्धारित लँडिंग झोनच्या 250 मैल पुढे गेला.

अंतराळवीर स्कॉट कारपेंटर यांनी लाईफराफ्टमध्ये तीन तास वाट पाहिली. लँडिंगची जागा योग्य असली तरी इतर गोष्टी चुकू शकतात. तथापि, स्प्लॅशडाउनचा सर्वात धोकादायक पैलू म्हणजे बुडण्याची शक्यता. 1661 मध्ये लिबर्टी बेल 7 च्या हॅचचा रहस्यमयरित्या अकाली स्फोट झाला आणि अंतराळवीर गस ग्रिसम बुडाला.

2 ऑगस्ट 2020 रोजी, नासाचे दोन वैमानिक स्पेसएक्स ड्रॅगन कॅप्सूलद्वारे पृथ्वीवर परतले आणि फ्लोरिडाच्या पेन्साकोलाच्या किनाऱ्यापासून सुमारे 40 मैलांवर उतरले. 45 वर्षांपूर्वी अपोलो-सोयुझ चाचणी प्रकल्पानंतर नासाच्या अंतराळवीरांची ही पहिलीच घटना होती.

45 वर्षांपूर्वी अपोलो-सोयुझ चाचणी प्रकल्पानंतर नासाच्या अंतराळवीरांचा हा पहिलाच फ्लॅशडाउन होता. मेक्सिकोच्या आखातात क्रू स्पेसक्राफ्टचा हा पहिलाच फ्लॅशडाउन होता. पहिला धमाका ही झाला. 2022 च्या अखेरीस आर्टेमिस उड्डाण चाचणीचा समारोप, मानवरहित ओरियनची झेप देखील एक मोठे यश होते.