केंद्रीय कर्मचाऱ्यांना कोणत्या ‘कोटा’मध्ये किती सुट्ट्या मिळतात?

केंद्रीय कर्मचाऱ्यांच्या पगारवाढ, भत्ते आणि सुविधांबद्दल आपण नेहमीच ऐकतो. मात्र, त्यांना मिळणाऱ्या सुट्ट्यांचे नेमके काय नियम आहेत आणि कोणत्या प्रकारच्या सुट्ट्या त्यांना दिल्या जातात, याबद्दल अनेकदा माहिती नसते. नुकतेच केंद्रीय मंत्री डॉ. जितेंद्र सिंह यांनी यावर सविस्तर माहिती दिली. त्यांच्या म्हणण्यानुसार, आता केंद्रीय कर्मचारी त्यांच्या 30 दिवसांच्या ‘अर्जित रजेचा’ (Earned Leave) वापर वृद्ध आई-वडिलांची सेवा करणे किंवा इतर कोणत्याही वैयक्तिक कारणांसाठी करू शकतात. केंद्रीय कर्मचाऱ्यांच्या सुट्ट्यांची ही सर्व तरतूद ‘केंद्रीय नागरी सेवा (रजा) नियम, 1972’ अंतर्गत केली जाते. हे नियम कर्मचाऱ्यांच्या विविध गरजा पूर्ण करण्यासाठी तयार केले गेले आहेत.

केंद्रीय कर्मचाऱ्यांना मिळणाऱ्या प्रमुख सुट्ट्या:

अर्जित रजा (Earned Leave – EL): केंद्रीय कर्मचाऱ्यांना दरवर्षी 30 दिवसांची अर्जित रजा मिळते. ही रजा पूर्ण वेतनासह दिली जाते. कर्मचाऱ्यांच्या वैयक्तिक गरजा जसे की कुटुंबाची काळजी घेणे, वृद्ध आई-वडिलांची सेवा करणे, प्रवास करणे किंवा इतर खाजगी कामांसाठी ही रजा वापरता येते. ही रजा जमा (accumulate) होत असल्याने कर्मचारी गरजेनुसार दीर्घकाळ रजा घेऊ शकतात.

अर्ध-पगारी रजा (Half-Pay Leave – HPL): कर्मचाऱ्यांना दरवर्षी 20 दिवसांची अर्ध-पगारी रजा मिळते. या रजेच्या काळात कर्मचाऱ्याला अर्धे वेतन मिळते. ही रजा प्रामुख्याने वैद्यकीय कारणांसाठी किंवा काही विशेष परिस्थितींसाठी वापरली जाते. ही रजा देखील जमा होत असते.

आकस्मिक रजा (Casual Leave – CL): दरवर्षी कर्मचाऱ्यांना 8 दिवसांची आकस्मिक रजा दिली जाते. ही कमी कालावधीची रजा असते, जी अचानक उद्भवलेल्या आपत्कालीन परिस्थितींसाठी घेतली जाऊ शकते. उदा. घरात अचानक काही काम निघणे किंवा आरोग्याची छोटी समस्या.

प्रतिबंधित रजा (Restricted Holiday – RH): या प्रकारात कर्मचाऱ्यांना 2 दिवसांची प्रतिबंधित रजा मिळते. ही रजा कर्मचारी त्यांच्या पसंतीच्या सणांसाठी किंवा धार्मिक प्रसंगांसाठी निवडू शकतात. ही रजा ‘पर्यायी सुट्टी’ (Optional Holiday) म्हणून ओळखली जाते.

साप्ताहिक सुट्टी (Weekly Off): नियमित कामाच्या वेळेनंतर मिळणारी साप्ताहिक सुट्टी ही कर्मचाऱ्यांसाठी एक मूलभूत विश्रांती आहे.

इतर विशेष सुट्ट्या:  या नियमित सुट्ट्यांव्यतिरिक्त, केंद्रीय कर्मचाऱ्यांना त्यांच्या विशिष्ट गरजांवर आधारित काही विशेष सुट्ट्याही मिळतात. यात वैद्यकीय रजा (Medical Leave), पितृत्व/मातृत्व अवकाश (Paternity/Maternity Leave), बाल संगोपन रजा (Child Care Leave) आणि अभ्यास रजा (Study Leave) यांसारख्या सुट्ट्यांचा समावेश आहे. या सुट्ट्या कर्मचाऱ्यांच्या व्यावसायिक जबाबदाऱ्यांसोबतच त्यांच्या वैयक्तिक आणि कौटुंबिक गरजांचा समतोल साधण्यासाठी अत्यंत महत्त्वाच्या ठरतात, ज्यामुळे त्यांचे कल्याण आणि कार्यक्षमता दोन्ही वाढते.