शेजाऱ्यांच्या कुरापती! युद्धाआधीच चीनने इराणला दिले ‘हे’ शस्त्र, युद्धाची स्थिती बदलेल?

Iran Israel Missile Attack: चिनची लबाडी जगभराला माहिती असतील तरी सध्या चीनने इराणला दिलेल्या एका शस्त्राची चर्चा रंगली आहे. इस्रायल आणि इराण यांच्यात युद्ध सुरू असताना चीनने इराणला नेमकं कोणतं शस्त्र दिलं आहे? चीनने इराणला अशा काही गोष्टींचा पुरवठा केला आहे, ज्यामुळे मध्यपूर्वेतील युद्धाचा चेहरामोहरा बदलू शकतो, असं म्हटलं जात असलं तरी हे कितपत सत्य आहे? याविषयी पुढे वाचा.

इस्रायल आणि इराण यांच्यात युद्ध सुरू झाले आहे. ज्यू राष्ट्राने शुक्रवारी तेहरान आणि आजूबाजूच्या प्रमुख शहरांवर क्षेपणास्त्रे डागली आहेत. इस्रायलने या हल्ल्याला ऑपरेशन रायझिंग लायन असे नाव दिले आहे. या अंतर्गत इस्रायलने इराणमधील लष्करी तळ, क्षेपणास्त्र कारखाने आणि अणुशास्त्रज्ञांच्या घरांसह 200 हून अधिक लक्ष्यांवर अचूक हल्ले केले. त्यानंतर इराणने रात्री उशिरा तेल अवीववर 100 बॅलेस्टिक क्षेपणास्त्रांनी हल्ला केला. आयर्न डोम आणि डेव्हिड स्लिंग सारख्या इस्रायली संरक्षणदलांनाही हा हल्ला रोखण्यात अपयश आले.

या युद्धात अमेरिका, ब्रिटन आणि फ्रान्स इस्रायलच्या पाठीशी उभे राहिले आहेत. इराणच्या राष्ट्राध्यक्षांनी रशियाचे राष्ट्राध्यक्ष व्लादिमीर पुतिन यांच्याशी चर्चा केली आहे. तर दुसरीकडे सर्वांच्या नजरा चीनकडेही लागल्या आहेत. चीन आणि रशियाने इराणला पाठिंबा दिल्यास इस्रायलसोबतच्या युद्धाचे स्वरूप बदलू शकते, असे मानले जात आहे. इराणशी चीनचे कशा प्रकारचे संबंध आहेत, हाही प्रश्न आहे. पाकिस्तानप्रमाणे इराणलाही शस्त्रास्त्रे पुरवतात का? त्याने कोणती शस्त्रे दिली आहेत? चला तर मग जाणून घेऊया या प्रश्नाचे उत्तर सविस्तर…

इराक-इराण युद्धातही खेळ

चीन आणि इराण यांच्यातील लष्करी आणि सामरिक सहकार्य नवीन नाही. 1980 च्या दशकात इराण-इराक युद्धादरम्यान चीनने इराणला शस्त्रास्त्रांचा पुरवठा सुरू केला. त्यावेळी पाश्चिमात्य देशांपासून तुटलेले चीन आणि उत्तर कोरियासारखे देश इराणसाठी मुख्य शस्त्रपुरवठादार बनले. त्यानंतर संरक्षण, तेल आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रात दोन्ही देशांमधील सहकार्य सातत्याने वाढले आहे.

1980 च्या दशकात इराण आणि इराक यांच्यात युद्ध सुरू झाले तेव्हा पाश्चिमात्य देशांनी इराणवर शस्त्रास्त्रबंदी लादली. त्यावेळी इराणला शस्त्रास्त्रांची नितांत गरज होती. अशा परिस्थितीत चीनने संधी पाहून इराणला एचवाय-2 (सिल्कवॉर्म) जहाजभेदी क्षेपणास्त्रे दिली. अमेरिकेने पुराव्यानिशी चीनला घेरले तेव्हा चीन म्हणाला, ‘ही क्षेपणास्त्रे उत्तर कोरियाने दिली होती!’

त्यानंतर 1990 च्या दशकात चीनने इराणला सी-801 आणि सी-802 क्रूझ क्षेपणास्त्रे विकली, जी इराणच्या नौदलासाठी गेम चेंजर होती. इतकंच नाही तर इराणच्या बॅलेस्टिक क्षेपणास्त्र कार्यक्रमात चीनची मदत झाल्याच्या बातम्याही आल्या होत्या.

इराण चीनकडून आयात करतो क्षेपणास्त्र इंधन

गेल्या आठवड्यात इराणने चीनकडून हजारो टन क्षेपणास्त्र इंधन आयात केल्याची माहिती समोर आली होती. या इंधनाने हजारो बॅलेस्टिक क्षेपणास्त्रे उभी करता येतील. खरे तर इराणला इस्रायलच्या हल्ल्याची भीती फार पूर्वीपासून वाटत होती. आण्विक कार्यक्रमासंदर्भात डोनाल्ड ट्रम्प आणि बेंजामिन नेतन्याहू यांच्या धमक्यांनी इराणला सावध केले होते.

मीडिया रिपोर्ट्सनुसार, इराणने वर्षभरात दुसऱ्यांदा क्षेपणास्त्र इंधन खरेदी केले आहे. या वर्षी जानेवारी-फेब्रुवारी महिन्यात गोल्बन आणि जयरान या दोन इराणी जहाजांनी चीनमधून या इंधनाचा कच्चा माल एक हजार टन सोडियम परक्लोरेट लोड केला होता. ही क्षेपणास्त्रे 260 लहान क्षेपणास्त्रांची निर्मिती करू शकते.

चीनने इराणला कोणती शस्त्रे दिली?

चीनने इराणला वेळोवेळी विविध प्रकारची लष्करी उपकरणे आणि तंत्रज्ञान पुरवले आहे.

क्षेपणास्त्र तंत्रज्ञान: 1990 च्या दशकात चीनने इराणला सिल्कवॉर्म जहाजभेदी क्षेपणास्त्रे दिली, जी नंतर इराणने देशांतर्गत विकसित केली.

ड्रोन तंत्रज्ञान: शाहेद सीरिजसारख्या इराणच्या सशस्त्र ड्रोनमागे चिनी डिझाईन आणि घटक प्रेरणा असल्याचेही तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे.

सायबर तंत्रज्ञान: चीनने इराणला पाळत ठेवणे आणि सायबर संरक्षण यंत्रणेतही सहकार्य केले आहे, ज्यामुळे इराणला देशांतर्गत असंतोष आणि सायबर युद्ध दडपण्यात बळ मिळाले आहे.

स्टेल्थ शस्त्रांचे खेळ

चीनचा शस्त्रास्त्रपुरवठा अनेकदा ‘ड्युअल युज’ तंत्रज्ञानाच्या स्वरूपात म्हणजेच नागरी आणि लष्करी वापरात वापरल्या जाणाऱ्या वस्तूंच्या स्वरूपात होतो. त्यासाठी खासगी संरक्षण कंपन्यांच्या माध्यमातून आहे. कधी कधी हे तंत्रज्ञान पाकिस्तान किंवा उत्तर कोरियामार्गे इराणला हस्तांतरित केले जाते, जेणेकरून थेट चीनवर बोट उचलले जाऊ नये.

सध्याच्या युद्धात चीनची भूमिका

इस्रायल-इराण संघर्ष उघडकीस आल्यापासून आता विश्लेषकांचे लक्ष चीनच्या भूमिकेकडे लागले आहे. इराणने इस्रायलवर हल्ला केलेल्या क्षेपणास्त्रे आणि ड्रोनच्या विश्लेषणात चीनची मदत स्पष्टपणे दिसून येते. उदाहरणार्थ, इराणने वापरलेल्या कमी पल्ल्याच्या बॅलेस्टिक क्षेपणास्त्रांच्या काही भागांमध्ये चिनी बनावटीचे तंत्रज्ञान असण्याची शक्यता आहे. याशिवाय ड्रोनमध्ये वापरण्यात येणारी नेव्हिगेशन सिस्टीम आणि कम्युनिकेशन मॉड्यूलचे स्त्रोत चिनी कंपन्यांकडे अनेकदा सापडले आहेत.

इस्रायल-इराण युद्धात चीनचा अद्याप थेट सहभाग नसला तरी त्याची शस्त्रास्त्रे, तंत्रज्ञान आणि सामरिक पाठिंब्यामुळे इराणला या संघर्षातून वाचण्याचे बळ मिळाले आहे. या संपूर्ण संघर्षात चीन ‘मूक पण महत्त्वाचा खेळाडू’ म्हणून समोर आला आहे.