भूकंप का होतात? वैज्ञानिक कारण जाणून घ्या

तिबेटच्या टिंगरी काउंटीमध्ये 7 जानेवारीरोजी झालेल्या भूकंपात मोठ्या प्रमाणात नुकसान झाले होते. या भूकंपाची तीव्रता इतकी तीव्र होती की, नेपाळपासून भारताच्या उत्तर भागापर्यंत संपूर्ण पृथ्वी हादरून गेली. या भूकंपात आतापर्यंत 126 जणांचा मृत्यू झाला असून 130 हून अधिक लोक जखमी झाले आहेत. अशी एकच घटना नाही, तर अनेक घटना समोर येत असतात. ही नैसर्गिक आपत्ती असली तरी पृथ्वी पुन्हा पुन्हा का थरथरते, असा प्रश्न मनात निर्माण होतो. तसेच पृथ्वीखाली काय घडते, ज्यामुळे भूकंप होतो, हे देखील जाणून घ्या.

पृथ्वीचा बाह्य पृष्ठभाग शांत आणि स्थिर दिसतो, परंतु त्याच्या आत नेहमीच गडबड असते. भूगर्भीय प्लेट्सच्या धडकेमुळे दरवर्षी शेकडो भूकंप होतात. अनेक भूगर्भशास्त्रज्ञांचे म्हणणे आहे की, आपली पृथ्वी 12 टेक्टोनिक प्लेट्सवर स्थित आहे. जेव्हा या प्लेट्स एकमेकांना धडकतात, तेव्हा बाहेर पडणाऱ्या ऊर्जेमुळे भूकंप होतो.

पृथ्वीखालील या प्लेट्स अतिशय संथ गतीने फिरतात. दरवर्षी या प्लेट्स त्यांच्या जागेपासून 4-5 मिमी ने हलतात. या दरम्यान काही प्लेट्स एकमेकांपासून दूर जातात तर काही एकमेकांच्या खाली सरकतात. या हलत्या आणि धडकण्याच्या प्रक्रियेमुळे भूकंप होतात. भूकंपाचे केंद्र म्हणजे पृथ्वीच्या आत खडक तुटतात किंवा आदळतात. याला फोकस किंवा हायपोसेंटर म्हणतात. भूकंपाची ऊर्जा या केंद्रातून लहरींच्या स्वरूपात पसरते. जेव्हा या लाटा पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर पोहोचतात तेव्हा स्पंदने जाणवतात. जिथे ही ऊर्जा पृष्ठभाग कापते, त्याला केंद्रबिंदू म्हणतात. हे भूकंपाच्या सर्वात जवळचे आणि प्रभावी ठिकाण आहे.

जमिनीखाली खडक का तुटतात?

पृथ्वीची रचना भारतीय-ऑस्ट्रेलियन भूप्रदेश, उत्तर अमेरिकन भूप्रदेश आणि आफ्रिकन भूप्रदेश अशा सात मोठ्या भूप्रदेशात विभागलेली आहे. या भूखंडांखालील खडक कमालीच्या दाबाखाली आहेत. जेव्हा हा दाब एका मर्यादेपेक्षा जास्त होतो, तेव्हा खडक तुटतात आणि वर्षानुवर्षे जमा झालेली ऊर्जा बाहेर पडते.

पृथ्वीचा पृष्ठभाग विशाल प्लेट्सचा बनलेला आहे, जो महासागर आणि खंडांमध्ये पसरलेला आहे. या थरांखालील खडक समुद्राच्या खाली जड आणि खंडाखाली हलके असतात. जेव्हा खडक तुटतात तेव्हा ही ऊर्जा पृष्ठभागावर पोहोचते आणि विनाश घडवून आणते.

भूकंपाचा सर्वाधिक परिणाम त्याच्या केंद्राजवळील भागात होत आहे. केंद्रापासूनचे अंतर जसजसे वाढत जाते, तसतशी भूकंपाची तीव्रता आणि नुकसानीची पातळी कमी होते. भूकंपाचा केंद्रबिंदू खोल असेल तर भूकंपाचा परिणाम पृष्ठभागावर कमी जाणवतो. पण जर केंद्र पृष्ठभागाच्या जवळ असेल तर त्याचा विध्वंसक परिणाम जास्त होतो.