सतत लॅपटॉप, मोबाईल बघता का? निळा प्रकाश ठरेल घातक, ऐन तारुण्यात वृद्धत्व येईल

तुम्ही सतत मोबाईल बघता का? किंवा कम्प्युटरसमोर बसता का? असं असेल तर तुमच्या आरोग्यावर त्याचा विपरित परिणाम होऊ शकतो. हो. हे सत्य असून मोबाईल किंवा लॅपटॉपमधून निघणाऱ्या ब्ल्यू लाईटचा आपल्या आरोग्यावर वाईट परिणाम होतो. याविषयी पुढे विस्ताराने वाचा.

टीव्ही स्क्रीन, मोबाईल फोन आणि लॅपटॉपसमोर जास्त वेळ घालवू नये, असं आपण नेहमी ऐकत आलो आहोत. अनेकदा घरातील आई-वडिलांकडून ही आपल्याला याविषयी सांगतात. कारण, यामुळे आपले डोळे खराब होतील. मात्र, त्यांच्या बोलण्याकडे आपण नेहमीच दुर्लक्ष करतो आणि काहीच होणार नाही, असे म्हणतो.

मात्र, बराच वेळ लॅपटॉपकडे बघत राहिल्याने किंवा मोबाईल बघितल्याने आपल्या आरोग्यावर तसेच डोळ्यांवर विपरीत परिणाम होऊ शकतो, हे वैज्ञानिकदृष्ट्या खरे आहे. आजच्या डिजिटल युगात आपण सतत निळा प्रकाश उत्सर्जित करणाऱ्या या स्क्रीनसमोर असतो. यामुळे अनेक प्रकारे आपल्या आरोग्यासाठी चुकीचं असू शकतं.

निळा प्रकाश म्हणजे काय?

डिजिटल डिव्हाइसेस म्हणजेच मोबाइल फोन, लॅपटॉप आणि टीव्ही स्क्रीनमधून उत्सर्जित होणाऱ्या निळ्या प्रकाशाला हाय इंटेंसिटी व्हिजिबिलिटी लाइट (HEV) म्हणतात. हिंदीत याचा अर्थ उच्च-ऊर्जेचा दृश्य प्रकाश असा होतो. निळ्या प्रकाशाची तरंगलांबी कमी असते, जी दृश्य प्रकाश स्पेक्ट्रमचा भाग आहे. हा इतका हलका रंग आहे की आपण उघड्या डोळ्यांनीही पाहू शकतो. हे लॅपटॉपसह अनेक डिजिटल डिव्हाइसमधून बाहेर येते. निळ्या प्रकाशाचे काही फायदे असू शकतात, परंतु निळ्या प्रकाशाचा दीर्घकाळ संपर्क डोळ्यांसाठी हानिकारक असू शकतो. सूर्यप्रकाशातही निळा प्रकाश असतो.

अमेरिकेतील नॅशनल लायब्ररी ऑफ मेडिसिन या सरकारी संस्थेच्या संशोधनानुसार, ब्लू लाइट (HEV) तरंगलांबी 400-500 एनएम आहे आणि ती दृश्य प्रकाशाच्या सुमारे एक तृतीयांश आहे. इलेक्ट्रॉनिक उपकरणे आणि कृत्रिम इनडोअर लाइटिंगदेखील निळा प्रकाश उत्सर्जित करतात.

अभ्यासानुसार असे दिसून आले आहे की, इलेक्ट्रॉनिक डिव्हाइसमधून उत्सर्जित प्रकाशाच्या संपर्कात, अगदी 1 तासासाठी देखील, प्रतिक्रियाशील ऑक्सिजन, अ‍ॅपोप्टोसिस आणि नेक्रोसिस वाढू शकते. आणि यामुळे डोळ्यांमध्ये अनेक समस्या उद्भवू शकतात.

डोळ्यांचा ताण, डोकेदुखी आणि वृद्धत्वाचा धोका

संशोधनात असे दिसून आले आहे की, निळ्या प्रकाशाच्या दीर्घकालीन संपर्कामुळे आपल्या डोळ्यांच्या आरोग्यावर बरेच परिणाम होऊ शकतात. सर्वात सामान्य समस्यांपैकी एक म्हणजे संगणक व्हिजन सिंड्रोमचा विकास. सीव्हीएस डोळा आणि दृष्टी समस्यांचा एक गट आहे जो स्क्रीनच्या दीर्घकाळ संपर्कामुळे होतो. डोळ्यांचा ताण, अस्पष्ट दृष्टी, कोरडे डोळे, डोकेदुखी आणि मान आणि खांदा दुखणे ही लक्षणे आहेत. निळ्या प्रकाशामुळे कॉन्ट्रास्ट कमी होऊन डोळ्यांचा थकवा देखील येऊ शकतो. त्यामुळे डोळ्यांना लक्ष केंद्रित करणे अवघड होते.

काही अभ्यास दर्शवितात की निळ्या प्रकाशाच्या (एचईव्ही) दीर्घकालीन प्रदर्शनामुळे कालांतराने रेटिनाचे नुकसान होऊ शकते. यामुळे मॅक्युलर डीजेनेरेशनचा धोका वाढतो असेही म्हटले जाते. निळ्या प्रकाशाच्या सतत संपर्कात राहण्यामुळे वयाशी संबंधित मॅक्युलर डीजेनेरेशनचा धोका वाढतो, वृद्ध लोकांमध्ये दृष्टी कमी होण्याचे एक प्रमुख कारण आहे. अभ्यासात असे आढळले आहे की निळ्या प्रकाशाच्या संपर्कात वृद्धत्व, जळजळ आणि ऊतींच्या नुकसानाशी संबंधित प्रथिने बायोमार्करमध्ये लक्षणीय वाढ होते.

निळ्या प्रकाशाचे परिणाम टाळण्याचे मार्ग कोणते?

नॅशनल लायब्ररी ऑफ मेडिसिनने केलेल्या संशोधनात असे दिसून आले आहे की सतत निळ्या प्रकाशाच्या संपर्कात राहिल्यास त्वचेच्या वृद्धत्वाचा धोका वाढतो. हे त्वचेत गुंतलेल्या जैविक मुळांमध्ये बदल करून त्वचेचे नुकसान करते. सलग 5 दिवस 6 तास निळ्या प्रकाशाच्या संपर्कात राहिल्यास जळजळ आणि ऑक्सिडेटिव्ह तणाव मार्ग नियंत्रित करणार्या जनुकांची कार्यक्षमता वाढते. हे त्वचेचा अडथळा आणि ऊतक टिकवून ठेवणार्या जनुकांची कार्यक्षमता देखील कमी करते.

निळ्या प्रकाशाचे नकारात्मक परिणाम टाळण्यासाठी घरातील एलईडी आणि फ्लोरोसेंट लाइटिंग कमी करण्याचा सल्ला दिला जाऊ शकतो. विशेषतः, आपण स्क्रीन पाहण्यात घालवलेल्या वेळेचे प्रमाण मर्यादित करा. हे टाळण्यासाठी पिवळ्या लेन्ससह संगणक चष्म्याचाही वापर केला जातो. हे चष्मे कॉन्ट्रास्ट वाढवतात आणि निळा प्रकाश अवरोधित करतात. हे पूर्णपणे संशोधकांनी केलेल्या अभ्यासावर आणि त्यांच्या सूचनेनुसार आधारित आहे. जर आपल्याला डोळ्यांवर ताण किंवा त्यासंबंधित कोणतीही समस्या जाणवत असेल तर वैयक्तिकृत मार्गदर्शनासाठी आपल्या ऑप्टोमेट्रिस्टचा सल्ला घ्यावा.

(डिस्क्लेमर: या आर्टिकलमध्ये देण्यात आलेली माहिती व उपाय हे सामान्य ज्ञानावर आधारित आहेत. आमचा याला दुजोरा नाही. ते अवलंबण्यापूर्वी तज्ज्ञांचा सल्ला जरूर घ्यावा.)