संसदेची अधिवेशने किती प्रकारची असतात? जाणून घ्या प्रत्येक अधिवेशनातील फरक
संसदेत वर्षातून तीन प्रमुख अधिवेशने होतात, हे आपल्याला माहीत आहे. पण या प्रत्येक अधिवेशनाचा उद्देश आणि कामकाज वेगळे असते. चला, अर्थसंकल्पीय, मॉन्सून आणि हिवाळी अधिवेशनामधील नेमका फरक काय असतो, ते सविस्तरपणे जाणून घेऊया.
तुम्ही संसदेच्या अधिवेशनांबद्दल (Parliament Session) नक्कीच ऐकले असेल. सध्या देशात मॉन्सून अधिवेशन (Monsoon Session) सुरू आहे. दरवर्षी संसदेचे अधिवेशन बोलावण्याची एक विशिष्ट प्रक्रिया असते, ज्यात केंद्रीय मंत्रिमंडळ, संसदीय कार्य मंत्रालय आणि राष्ट्रपती यांची महत्त्वाची भूमिका असते. या प्रक्रियेनंतर अधिवेशनाच्या तारखा निश्चित केल्या जातात, जेणेकरून खासदार आपल्या कामाचे नियोजन करू शकतील.
चला, तर मग संसदेची अधिवेशने किती प्रकारची असतात आणि त्यांच्यामध्ये काय फरक असतो, ते सविस्तरपणे जाणून घेऊया.
संसदेचे सत्र म्हणजे काय?
संसदेचे सत्र म्हणजे असा कालावधी, ज्यादरम्यान संसदेचे कामकाज जवळजवळ दररोज चालते आणि विविध मुद्द्यांवर चर्चा होते. नियमानुसार, दोन सत्रांमध्ये सहा महिन्यांपेक्षा जास्त अंतर नसावे. संसदेची साधारणपणे तीन प्रमुख अधिवेशने असतात:
1. अर्थसंकल्पीय अधिवेशन (Budget Session)
2. मॉन्सून अधिवेशन (Monsoon Session)
3. हिवाळी अधिवेशन (Winter Session)
या तीन सत्रांशिवाय, काहीवेळा विशेष परिस्थितीमध्ये विशेष सत्र (Special Session) सुद्धा बोलावले जाते.
संसदेच्या तीन प्रमुख अधिवेशनांची माहिती
अर्थसंकल्पीय अधिवेशन (Budget Session): हे वर्षातील सर्वात महत्त्वाचे सत्र असते, जे साधारणपणे फेब्रुवारी ते मे या काळात चालते. यामध्ये केंद्र सरकार देशाचा वार्षिक अर्थसंकल्प (budget) सादर करते. हे सत्र दोन टप्प्यात चालते: पहिल्या टप्प्यात अर्थसंकल्प सादर होतो, तर दुसऱ्या टप्प्यात विधेयकांवर चर्चा होते. या सत्राची सुरुवात राष्ट्रपतींच्या अभिभाषणाने (address) होते, ज्यात सरकारची धोरणे आणि योजना सांगितल्या जातात.
मॉन्सून अधिवेशन (Monsoon Session): हे सत्र साधारणपणे जुलै ते ऑगस्ट किंवा सप्टेंबरपर्यंत चालते. या सत्रात देशातील महत्त्वपूर्ण कायदे (विधेयके) आणि धोरणात्मक मुद्द्यांवर चर्चा केली जाते. प्रश्नकाल (Question Hour) आणि शून्यकाल (Zero Hour) मध्ये खासदार विविध समस्यांवर प्रश्न विचारतात.
हिवाळी अधिवेशन (Winter Session): हे वर्षातील सर्वात शेवटचे प्रमुख सत्र असते, जे साधारणपणे नोव्हेंबर ते डिसेंबर या काळात चालते. या सत्रात सार्वजनिक हिताचे मुद्दे, धोरणांची समीक्षा आणि कायदेविषयक कामांवर लक्ष केंद्रित केले जाते. यामध्येही प्रश्नकाल आणि शून्यकालमध्ये सरकारकडून प्रश्नांची उत्तरे मागितली जातात.
विशेष सत्र (Special Session): जर देशात काही आणीबाणीची परिस्थिती (emergency) असेल, किंवा राष्ट्रीय सुरक्षेशी संबंधित एखादा महत्त्वाचा मुद्दा असेल, तर राष्ट्रपती मंत्रिमंडळाच्या सल्ल्यानुसार ‘विशेष सत्र’ बोलावतात.
या प्रत्येक सत्राचे स्वतःचे एक महत्त्व आहे आणि देशाच्या विकासासाठी ते अत्यंत आवश्यक आहेत.
