मुलांना मोबाईलच्या व्यसनापासून मुक्त करण्यासाठी काय करावे?

आजच्या काळात मोबाईलचा वापर सर्वत्र सामान्य झाला आहे. शाळा, घर आणि खेळ दरम्यान मुले याचा सहज वापर करू शकतात. पालकांच्या लक्षात येते की त्यांची मुले तासनतास मोबाईलवर व्यस्त असतात आणि त्यापासून दूर राहिल्यावर अस्वस्थता, चिडचिडेपणा किंवा तणाव दिसून येतो. ही सवय हळूहळू व्यसनात बदलू शकते आणि मुलाच्या दिनचर्या, अभ्यास, खेळ आणि सामाजिक क्रियाकलापांवर वाईट परिणाम करू शकते. मोबाइल फोनच्या अतिवापरामुळे मुलांचे लक्ष वेधणे, झोप आणि मानसिक आरोग्यावरही परिणाम होतो. अशा परिस्थितीत, या सवयीवर नियंत्रण कसे ठेवावे आणि मुलांना संतुलित आणि निरोगी दिनक्रमाकडे कसे प्रवृत्त करावे हे समजून घेणे खूप महत्वाचे आहे चला जाणून घेऊया.

जास्त प्रमाणात मोबाईलचा वापर केल्याने शारीरिक आरोग्यावर गंभीर परिणाम होतात. मोबाईलच्या स्क्रीनकडे सतत खाली वाकून पाहिल्यामुळे ‘टेक्स्ट नेक’ सारख्या समस्या उद्भवतात, ज्यामध्ये मान, खांदे आणि पाठीच्या कण्यावर प्रचंड ताण येतो. मोबाईलमधून निघणाऱ्या निळ्या प्रकाशामुळे डोळ्यांवर ताण येतो, डोळे कोरडे पडतात आणि दृष्टी कमकुवत होऊ शकते. सर्वात महत्त्वाचा परिणाम म्हणजे झोपेवर होणारा परिणाम; रात्री उशिरापर्यंत मोबाईल वापरल्यामुळे ‘मेलाटोनिन’ या झोपेच्या हार्मोनची निर्मिती मंदावते, ज्यामुळे निद्रानाश, थकवा आणि चिडचिड वाढते.

तासनतास एका जागी बसून मोबाईल पाहिल्यामुळे शारीरिक हालचाल कमी होते, परिणामी लठ्ठपणा आणि मधुमेहासारख्या जीवनशैलीशी संबंधित आजारांचा धोका वाढतो. शारीरिक परिणामांइतकेच मोबाईलचे मानसिक परिणामही घातक आहेत. सोशल मीडियाचा अतिवापर आणि सततच्या नोटिफिकेशन्समुळे एकाग्रता कमी होते आणि मानसिक अस्वस्थता वाढते. तासनतास व्हर्च्युअल जगात राहिल्यामुळे माणसाचा प्रत्यक्ष सामाजिक संपर्क तुटतो, ज्यामुळे एकाकीपणा आणि नैराश्याची भावना निर्माण होऊ शकते. लहान मुलांमध्ये मोबाईलच्या अतिवापरामुळे त्यांच्या बौद्धिक विकासात अडथळे येतात आणि त्यांना डोकेदुखी तसेच स्वभावात आक्रमकता जाणवू लागते. सतत मोबाईल तपासण्याच्या सवयीमुळे ‘नोमोफोबिया’ (मोबाईलशिवाय राहण्याची भीती) सारखे मानसिक विकारही उद्भवू शकतात. त्यामुळे, आरोग्याचे रक्षण करण्यासाठी मोबाईलचा मर्यादित आणि गरजेपुरताच वापर करणे काळाची गरज आहे.

तज्ञ सांगतात की, मोबाईलच्या व्यसनावर मात करण्यासाठी पालकांनी प्रथम मुलाशी मोकळेपणाने संवाद साधला पाहिजे. मोबाईलच्या अतिवापरामुळे त्यांच्या आरोग्यावर, अभ्यासावर आणि मानसिक विकासावर वाईट परिणाम होऊ शकतो, हे मुलांना समजावून सांगणे आवश्यक आहे. वेळेची मर्यादा निश्चित करणे, मोबाइलसाठी विशेष वेळ निश्चित करणे आणि मुलांना इतर मनोरंजक क्रियाकलापांकडे आकर्षित करणे उपयुक्त आहे. खेळ, आउटिंग, अभ्यास आणि कुटुंबासोबतचे छंद मोबाईलपासून लक्ष विचलित करण्यास मदत करतात. पालकांनी स्वतः देखील मोबाईलचा मर्यादित वापर केला पाहिजे जेणेकरून मुलांना त्याचे उत्तम उदाहरण पाहायला मिळेल. हळूहळू मुलांना थोड्या काळासाठी मोबाईल वापरण्याची सवय लावून द्या आणि जेव्हा ते नियमांचे पालन करतील तेव्हा त्यांची स्तुती करा आणि त्यांचे कौतुक करून त्यांना पुढे जाण्यासाठी प्रेरित करा.

जास्त मोबाइल पाहण्यात कोणत्या समस्या आहेत?

मोबाईलच्या अतिवापरामुळे मुलांमध्ये अनेक शारीरिक आणि मानसिक समस्या उद्भवू शकतात. थकवा, चिडचिड, अंधुक दृष्टी आणि डोकेदुखी ही अनेक दिवस मोबाइल स्क्रीनवर पाहण्याची सामान्य लक्षणे आहेत. याशिवाय मुलांमध्ये झोपेची कमतरता, चिडचिडेपणा आणि लक्ष केंद्रित करण्याची क्षमता नसणेही दिसून येते. मानसिकदृष्ट्या, मुले तणावग्रस्त, चिडचिडे असतात आणि लोकांशी संवाद साधणे किंवा खेळणे कमी आवडतात. याचा थेट परिणाम त्यांच्या अभ्यासावर आणि खेळावर होतो. तसेच, सतत मोबाइलवर राहिल्यास मुलांच्या सामाजिक आणि भावनिक विकासावर देखील परिणाम होऊ शकतो.

या गोष्टी लक्षात ठेवा….

दिवसभरात मर्यादित वेळेसाठी मोबाइलचा वापर करा.

मुलांना बाहेर खेळण्यास आणि शारीरिक हालचालींमध्ये व्यस्त राहण्यास प्रोत्साहित करा.

रात्री झोपण्याआधी मोबाईल देऊ नये .

मुलाबरोबर वेळ घालवा आणि त्यांच्याशी मोकळेपणाने संवाद साधा.

मोबाइल वापराचे नियम समजावून सांगा आणि त्यांचे पालन करा.