विमानावर वीज पडली तर काय होतं? सायंटिफिक लॉजिक काय?

साधारणपणे जोरदार पाऊस असल्याने आणि विजा चमकत असल्याने विमानाचं उड्डाणं रद्द झाल्याचं किंवा विमान उशिराने धावत असल्याचं आपण ऐकत असतो. जेव्हा विमान आकाशात उडत असतं आणि तेव्हाच जोराचा पाऊस होतो आणि वीजही चमकते. हेही आपल्याला माहीत आहे. पण विमानावर वीज पडली तर काय होतं हे माहीत आहे का? वीज पडल्याने विमानातील प्रवाशांच्या जीवाला धोका होतो का? याची अनेकांना माहिती नाही.

केवळ वीज पडल्याने विमानाला धोका होत नसतो. पण प्रचंड वादळ, मुसळधार पाऊस आणि गारपीटीतूनही विमान जात असतं. याचा अर्थ वीज पडल्याने विमान आणि त्यातील प्रवाशांना लगेच कोणताही त्रास होत नाही. पण त्याच्यासोबत काही धोकादायक गोष्टी घडत असतात. त्यामुळे दुर्घटना घडण्याची जोखीम वाढते. विमानावर वीज पडल्यावर काय होतं? प्रवाशांच्या जीवाला काही धोका होतो का? वीज पडल्यावर काय केलं पाहिजे? याचाच घेतलेला आढावा.

वीज पडल्यावर काय होतं?

पावसाळ्यात विमानावर वीज पडणं ही सामान्य गोष्ट आहे. त्यामुळे कोणतंही नुकसान होत नाही. प्रवाशांच्या जीवाला काहीही धोका होत नाही. विमानावर वीज पडल्यावर प्रवाशांना प्रचंड आवाज ऐकायला येतो आणि त्यांच्यासमोर प्रकाश चमकतो. पण विमानात कोणत्याही प्रकारचा त्रास होत नाही.

आजकाल तर वीज पडल्यावरही विमानातील प्रवाशांना काही होणार नाही, अशा पद्धतीचे विमानांचे डिझाईन केले जाते. विमानाच्या बाह्य संरचनेवर लावलेला धातूचा थर विजेला थेट विमानातून वाहून जाण्याचा मार्ग देतो, त्यामुळे प्रवाशांना कोणताही त्रास होत नाही.

वीज पडली तरी आतमध्ये येऊ नये अशा पद्धतीने विमान तयार केले जाते. त्यामुळे विमानाची बाहेरील संरचना ही फॅराडे पिंजऱ्यासारखी काम करत असते. फॅराडे पिंजरा असा ढाचा असतो, जो विजेला आपल्यावरून वाहून जाण्यास मदत करतो. पण आत वीज जाऊ देत नाही. जेव्हा वीज पडते तेव्हा ती विमानाचं नाक, विंग्स आणि पाठी शेपटाच्या भागावर जाते. विमानाच्या बाहेरच्या संरचनेला घासून वीज निघून जाते. पण आतील प्रवाशांना काहीच होत नाही. सध्या विमानांना हलक्या कंपोजिट मटेरियल्सने तयार केलं जात आहे. त्यात खास पद्धतीच्या तांब्याच्या जाळ्या लावल्या जातात. या जाळ्या वीज आत येण्यापासून रोखतात.

विमानात संरक्षणाचे अनेक थर

आजकाल आधुनिक विमानांचा विजेच्या धक्क्यांवर कोणताही परिणाम होत नाही. विमानात संरक्षणाचे अनेक थर असतात. धातूचे बाह्य कवच विमानाचा बाह्य भाग सामान्यतः ॲल्युमिनियम किंवा इतर कोणत्याही धातूपासून तयार केला जातो. जेव्हा वीज पडते, तेव्हा ती धातूमधून वाहते. प्रकाशविक्षेपक विमानाचे काही भाग धातूचे नसतात, उदा – विमानाच्या नाकाचा भाग, जेथे रडार असतो. या ठिकाणी, ‘डायव्हर्टर’ बसवले जातात जे शक्ती दुसऱ्या दिशेने वळवतात, जेणेकरून ते विमानातून शक्ती काढून घेतील.

सर्ज प्रोटेक्टर्स आणि ट्रान्सोर्ब –

जेव्हा विमानाच्या वर वीज पडते, तेव्हा कधीकधी इलेक्ट्रॉनिक प्रणालीमध्ये तीव्र धक्का बसू शकतो. अशा परिस्थितीत, सर्ज प्रोटेक्टर्स आणि ट्रान्सऑर्ब उपकरणे वीज पडल्यामुळे जहाजावरील संगणक, नेव्हिगेशन आणि संप्रेषण प्रणालींचे नुकसान होण्यापासून संरक्षण करतात.

मजबूत इलेक्ट्रॉनिक्स आणि बॅकअप

विमानात अनेक इलेक्ट्रॉनिक प्रणाली आहेत आणि त्या अशा प्रकारे तयार केल्या आहेत की थोडीशी समस्या असली तरीही त्या आपोआप रीसेट होतात आणि पुन्हा काम करण्यास सुरुवात करतात. याला ‘फेल-सेफ डिझाइन’ म्हणतात, ज्यामध्ये कधीही पूर्णपणे अपयशी न होणारी प्रणाली तयार केली जाते.

पायलट प्रशिक्षण आणि वीज पडल्यानंतरची तपासणी प्रक्रिया

उड्डाण करण्यापूर्वी वैमानिक हवामानाची तपासणी करतात. आणखी वादळे, पाऊस किंवा विजेचा कडकडाट होऊ शकतो असे जर त्यांना वाटत असेल, तर ते उड्डाणाला लगेच विलंब लावू शकतात. त्याच वेळी, जर पायलट विमान उडवत असेल आणि त्याला असे वाटत असेल की पुढे जोरदार वादळ, पाऊस किंवा वीज येऊ शकते, तर तो मार्ग बदलू शकतो.

जरी विमानावर विजेचा धक्का बसला असला तरी, काही समस्या आहे का हे पाहण्यासाठी पायलट आणि सह-पायलट ताबडतोब नेव्हिगेशन सिस्टम आणि रेडिओ तपासतात. सुरक्षेच्या कारणास्तव अनेकदा विमाने जवळच्या विमानतळांवर वळवली जातात.

जर विमानाच्या वरच्या बाजूला विजेचा धक्का बसला तर पुढच्या उड्डाणासाठी पाठवण्यापूर्वी विमानाची कसून तपासणी केली जाते. त्याचे बाह्य शरीर आणि धातूचे थर तपासले जातात, त्याच्या सर्व इलेक्ट्रॉनिक प्रणालींची तपासणी केली जाते. विमानाच्या शेपटीची, पंखांची आणि संपूर्ण संरचनेची तपासणी केली जाते. हा तपास प्रशिक्षित अभियांत्रिकी पथकाद्वारे केला जातो.